Lãnh đạo thời đại số khác trước ra sao?

Lãnh đạo là gì, một câu hỏi muôn thuở?

Lãnh đạo là quá trình một cá nhân (lãnh đạo) sử dụng tầm nhìn, chiến lược, và khả năng ảnh hưởng để định hướng, truyền cảm hứng, và thúc đẩy một nhóm người đạt được mục tiêu chung. Lãnh đạo không chỉ tập trung vào việc ra quyết định mà còn vào việc xây dựng động lực, tạo sự gắn kết, và phát triển tiềm năng của đội ngũ.
Theo Peter Drucker, “Lãnh đạo là nâng tầm nhìn của một người lên cao hơn, nâng cao hiệu suất của họ lên một tiêu chuẩn cao hơn, và xây dựng nhân cách của họ vượt qua những giới hạn thông thường” .

Lãnh đạo có khác so với quản lý!

Mặc dù lãnh đạo và quản lý có nhiều điểm tương đồng (đều liên quan đến việc điều hành tổ chức), chúng khác nhau ở mục tiêu, cách tiếp cận, và tác động:

• Một lãnh đạo có thể truyền cảm hứng để đội ngũ phát triển một sản phẩm đột phá, trong khi một Quản lý đảm bảo dự án được hoàn thành đúng thời hạn, ngân sách, và tiêu chuẩn chất lượng.
• Cho do Bill Gate lúc rời Microsoft vẫn đảm nhiệm vai trò “lãnh đạo tinh thần” của tập đoàn này nhiều năm sau đó, cho thấy vai trò truyền cảm hứng của Lãnh đạo rất lớn.

Những xu thế lãnh đạo nổi bật trong quá khứ: Trong lịch sử, các phong cách lãnh đạo đã phát triển qua nhiều giai đoạn, phản ánh bối cảnh kinh tế, xã hội, và văn hóa:

1. Lãnh đạo chuyên quyền (Autocratic Leadership) (Thế kỷ 19 – đầu thế kỷ 20):
   • Lãnh đạo ra quyết định một chiều, kiểm soát chặt chẽ nhân viên, ít lắng nghe ý kiến.
   • Henry Ford là một ví dụ, áp dụng phong cách này trong dây chuyền sản xuất ô tô, tối ưu hóa hiệu suất nhưng bỏ qua yếu tố sáng tạo của nhân viên.
   • Ưu điểm: Hiệu quả trong môi trường cần quyết định nhanh, như sản xuất hàng loạt.
   • Hạn chế: Gây mất động lực, không khuyến khích sáng tạo.
2. Lãnh đạo dân chủ (Democratic Leadership) (Giữa thế kỷ 20):
   • Lãnh đạo khuyến khích sự tham gia của nhân viên, lắng nghe ý kiến, và ra quyết định tập thể.
   • Phong cách này phổ biến trong các công ty Mỹ sau Thế chiến II, như General Electric, để thúc đẩy sự sáng tạo và gắn kết.
   • Ưu điểm: Tăng sự hài lòng và sáng tạo của nhân viên.
   • Hạn chế: Quyết định chậm, không hiệu quả trong tình huống khẩn cấp.
3. Lãnh đạo chuyển đổi (Transformational Leadership) (Cuối thế kỷ 20):
   • Lãnh đạo truyền cảm hứng, tạo động lực cho nhân viên vượt qua giới hạn bản thân, tập trung vào đổi mới và thay đổi.
   • Steve Jobs tại Apple là một lãnh đạo chuyển đổi, thúc đẩy nhân viên tạo ra các sản phẩm mang tính cách mạng như iPhone.
   • Ưu điểm: Thúc đẩy đổi mới, phù hợp với thời đại công nghệ.
   • Hạn chế: Có thể bỏ qua chi tiết vận hành, gây áp lực lớn cho nhân viên.
4. Lãnh đạo tình huống (Situational Leadership) (Thập niên 1980-1990):
   • Lãnh đạo linh hoạt, điều chỉnh phong cách tùy thuộc vào tình huống và năng lực của nhân viên (hướng dẫn, hỗ trợ, ủy quyền).
   • Jack Welch tại General Electric áp dụng phong cách này để quản lý đa dạng đội ngũ toàn cầu.
   • Ưu điểm: Linh hoạt, phù hợp với nhiều bối cảnh.
   • Hạn chế: Yêu cầu lãnh đạo có kỹ năng cao để đánh giá đúng tình huống.

Xu hướng lãnh đạo trong tương lai trong thời đại số là gì? Thời đại số, với sự bùng nổ của công nghệ và dữ liệu, đang định hình các xu hướng lãnh đạo mới:

1. Lãnh đạo số (Digital Leadership):
   • Lãnh đạo quyết định dựa vào con số, hạn chế dựa vào cảm xúc, cảm tính. Tuy nhiên làm Lãnh đạo nhiều khi quyết định hoàn toàn dựa vào số liệu cũng không phải hay, vì kinh doanh chắc quá cũng khó thắng.
   • Lãnh đạo sử dụng công nghệ (AI, dữ liệu lớn, đám mây) để ra quyết định, tối ưu hóa quy trình, và thúc đẩy đổi mới.
   • Các CEO tại Amazon sử dụng dữ liệu khách hàng để cá nhân hóa dịch vụ, tăng trải nghiệm người dùng.
   • Yêu cầu: Lãnh đạo cần thành thạo công nghệ, hiểu biết về AI, và có khả năng dẫn dắt đội ngũ kỹ thuật số.
2. Lãnh đạo đồng cảm (Empathetic Leadership):
   • Tập trung vào sự đồng cảm, lắng nghe, và hỗ trợ tinh thần cho nhân viên, đặc biệt trong bối cảnh làm việc từ xa và áp lực thời đại số.
   • Satya Nadella tại Microsoft đã xây dựng văn hóa đồng cảm, giúp nhân viên cân bằng công việc và cuộc sống.
   • Với thế hệ Gen Z và Millennials, lãnh đạo cần quan tâm đến sức khỏe tinh thần và giá trị cá nhân của nhân viên.
3. Lãnh đạo bền vững (Sustainable Leadership):
   • Lãnh đạo tập trung vào các mục tiêu bền vững (ESG: môi trường, xã hội, quản trị), cân bằng giữa lợi nhuận và tác động xã hội.
   • Unilever áp dụng chiến lược bền vững, giảm khí thải và hỗ trợ cộng đồng, dưới sự dẫn dắt của CEO Alan Jope.
   • Các công ty ngày càng chịu áp lực từ khách hàng và nhà đầu tư để phát triển bền vững, xu hướng đang được xã hội quan tâm.
4. Lãnh đạo phân tán (Distributed Leadership):
   • Quyền lực lãnh đạo được phân chia cho nhiều cá nhân trong tổ chức, phù hợp với môi trường làm việc từ xa và đội ngũ toàn cầu.
   • GitLab, một công ty hoàn toàn làm việc từ xa, áp dụng lãnh đạo phân tán để quản lý hơn 1,500 nhân viên trên 65 quốc gia.
   • Thời đại số, đặc biệt sau Covid 19, yêu cầu lãnh đạo linh hoạt, trao quyền cho đội ngũ ở các cấp độ khác nhau.
5. Lãnh đạo dựa trên dữ liệu (Data-Driven Leadership):
   • Sử dụng phân tích dữ liệu để ra quyết định, dự đoán xu hướng, và tối ưu hóa hiệu suất.
   • Netflix sử dụng dữ liệu người xem để phát triển nội dung, như loạt phim “House of Cards”.
   • Lãnh đạo cần kỹ năng phân tích dữ liệu và tư duy chiến lược để cạnh tranh trong thời đại số.

Những hạn chế của cấp lãnh đạo Việt Nam so với thế giới, có thể cho là “cố hữu”: Lãnh đạo Việt Nam, dù đã có nhiều tiến bộ, vẫn đối mặt với một số hạn chế so với thế giới.

1. Tư duy lãnh đạo truyền thống:
   • Nhiều lãnh đạo Việt Nam vẫn áp dụng phong cách chuyên quyền hoặc mệnh lệnh, ít khuyến khích sự tham gia của nhân viên. Điều này trái ngược với xu hướng lãnh đạo đồng cảm và phân tán ở các nước phát triển.
   • Trong các doanh nghiệp gia đình Việt Nam, quyết định thường tập trung vào chủ doanh nghiệp, dẫn đến thiếu sáng tạo và chậm đổi mới.
2. Hạn chế về kỹ năng công nghệ:
   • Lãnh đạo Việt Nam thường thiếu kỹ năng số hóa và hiểu biết về công nghệ mới (AI, blockchain, dữ liệu lớn), khiến doanh nghiệp chậm thích nghi với thời đại số. Trong khi đó, lãnh đạo ở Mỹ, EU thường được đào tạo bài bản về công nghệ và tích hợp chúng vào chiến lược kinh doanh.
   • Hạn chế về công nghệ chính vì vậy những xu hướng bán hàng mới đối với các Công ty truyền thống là cái gì đó khá xa lạ hoặc hiểu mơ hồ nên nhiều khi trả giá đắt.
   • Theo báo cáo của PwC Việt Nam (2023), chỉ 25% lãnh đạo Việt Nam tự tin về khả năng số hóa, so với 60% ở khu vực ASEAN.
3. Thiếu tầm nhìn dài hạn:
   • Dựa nhiều vào kinh nghiệm và thành công nên khó hoặc ngại thay đổi, nhiều lãnh đạo Việt Nam tập trung vào lợi nhuận ngắn hạn, ít chú trọng đến phát triển bền vững hoặc đổi mới sáng tạo. Ngược lại, lãnh đạo toàn cầu (như tại Mỹ, Nhật) thường xây dựng chiến lược dài hạn, ví dụ Tesla của Elon Musk đầu tư mạnh vào xe điện từ 10 năm trước.
   • Ví dụ: Nhiều doanh nghiệp Việt Nam chậm chuyển đổi xanh, trong khi các công ty EU đã áp dụng tiêu chuẩn ESG từ lâu.
4. Hạn chế trong quản lý đa văn hóa:
   • Lãnh đạo Việt Nam thường thiếu kinh nghiệm quản lý đội ngũ toàn cầu, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Trong khi đó, lãnh đạo ở các nước phát triển (như Mỹ, Singapore) quen làm việc với đội ngũ đa văn hóa, ví dụ Google quản lý nhân viên từ hơn 120 quốc gia.
   • Ví dụ: Các công ty Việt Nam khi mở rộng ra nước ngoài thường gặp khó khăn trong việc hòa nhập văn hóa và thu hút nhân tài quốc tế.
5. Thiếu đào tạo lãnh đạo chuyên sâu:
   • Việt Nam thiếu các chương trình đào tạo lãnh đạo bài bản, trong khi ở Mỹ, EU, các trường kinh doanh hàng đầu (như Harvard, INSEAD) cung cấp các khóa học về lãnh đạo số, lãnh đạo bền vững. Điều này khiến lãnh đạo Việt Nam kém cạnh tranh về tư duy chiến lược.
   • Ví dụ: Theo khảo sát của VietnamWorks (2024), chỉ 15% lãnh đạo Việt Nam tham gia các khóa đào tạo quốc tế, so với 50% ở Singapore.

1. Lãnh đạo là nghệ thuật định hướng và truyền cảm hứng, khác với quản lý ở chỗ tập trung vào con người và đổi mới thay vì quy trình và ổn định.
2. Trong quá khứ, các phong cách lãnh đạo như chuyên quyền, dân chủ, và chuyển đổi đã định hình cách tổ chức hoạt động. Trong thời đại số, lãnh đạo số, đồng cảm, và bền vững sẽ là xu hướng chủ đạo, đòi hỏi lãnh đạo thích nghi với công nghệ và giá trị nhân văn.
3. Lãnh đạo Việt Nam, dù có tiềm năng, vẫn cần khắc phục các hạn chế về tư duy, kỹ năng số, và tầm nhìn dài hạn để bắt kịp thế giới.
4. Để cải thiện, lãnh đạo Việt Nam nên đầu tư vào đào tạo, học hỏi từ các mô hình quốc tế, và xây dựng chiến lược bền vững.