Mô hình kinh doanh, đi tìm phương thức “kiếm tiền hiệu quả”

Mô hình kinh doanh là cách một công ty tổ chức và vận hành để tạo ra doanh thu và lợi nhuận, hay nói một cách đơn giản là phương thức kiếm tiền hiệu quả và phù hợp với hiện trạng của doanh nghiệp. Mô hình kinh doanh bao gồm việc: Đi tìm sự khác biệt, xác định sản phẩm hoặc dịch vụ, đối tượng khách hàng mục tiêu, cách tiếp cận thị trường, và phương thức kiếm tiền phù hợp với nội lực. Nói đơn giản, đây là “công thức” để doanh nghiệp tồn tại và phát triển trong môi trường cạnh tranh.

1. Bài học: Đổi mới mô hình để đáp ứng nhu cầu khách hàng:
   1. Trên thế giới – Netflix: Ban đầu, Netflix hoạt động theo mô hình cho thuê DVD qua thư, cạnh tranh trực tiếp với các cửa hàng như Blockbuster. Tuy nhiên, khi nhận thấy xu hướng số hóa, họ chuyển sang mô hình phát trực tuyến (streaming) dựa trên đăng ký (subscription model). Sự thay đổi này không chỉ đáp ứng nhu cầu xem phim tiện lợi mà còn phá vỡ ngành công nghiệp giải trí truyền thống. Bài học ở đây là khả năng thích nghi với công nghệ và thói quen tiêu dùng mới có thể biến một công ty từ kẻ theo sau thành người dẫn đầu.
   2. Ở Việt Nam – Tiki: Tiki khởi đầu như một nền tảng bán sách trực tuyến, nhưng sau đó mở rộng sang mô hình thương mại điện tử đa ngành, cạnh tranh với Shopee và Lazada. Điều khác biệt là Tiki tập trung vào dịch vụ giao hàng nhanh (TikiNOW) và cam kết hàng chính hãng. Bài học: Tạo ra giá trị độc đáo (giao nhanh, chất lượng đảm bảo) giúp doanh nghiệp nổi bật trong thị trường đông đúc.
2. Bài học: Tận dụng nền tảng để kết nối cung và cầu
   1. Trên thế giới – Airbnb: Airbnb sử dụng mô hình kinh tế chia sẻ (sharing economy), kết nối người có phòng trống với khách du lịch qua một nền tảng trực tuyến. Thay vì sở hữu bất động sản, họ kiếm tiền qua phí dịch vụ từ cả hai bên. Thành công của Airbnb cho thấy việc tận dụng tài nguyên sẵn có trong cộng đồng có thể tạo ra giá trị lớn mà không cần đầu tư nặng vào cơ sở hạ tầng.
   2. Ở Việt Nam – Grab: Grab bắt đầu khi vào Việt Nam như một ứng dụng gọi xe, cạnh tranh với taxi truyền thống. Họ áp dụng mô hình nền tảng (platform model), kết nối tài xế với khách hàng, sau đó mở rộng sang giao đồ ăn (GrabFood) và thanh toán (GrabPay). Bài học: Một mô hình linh hoạt, tận dụng mạng lưới đối tác, có thể mở rộng sang nhiều lĩnh vực và giữ chân khách hàng trong hệ sinh thái của mình.
3. Bài học: Tích hợp trách nhiệm xã hội vào mô hình kinh doanh:
   1. Trên thế giới – TOMS: TOMS áp dụng mô hình “mua một tặng một” (one-for-one). Khi khách hàng mua một đôi giày, TOMS tặng một đôi khác cho trẻ em nghèo. Cách làm này không chỉ tạo ra lợi nhuận mà còn xây dựng hình ảnh thương hiệu gắn liền với giá trị nhân văn. Bài học: Kết hợp lợi ích kinh doanh với tác động xã hội có thể thu hút khách hàng có ý thức cộng đồng.
   2. Ở Việt Nam – Highlands Coffee: Highlands không chỉ tập trung bán cà phê mà còn xây dựng chuỗi cung ứng bền vững, hỗ trợ nông dân trồng cà phê Việt Nam. Điều này giúp họ định vị thương hiệu là “cà phê của người Việt” và cạnh tranh với các chuỗi quốc tế như Starbucks. Bài học: Gắn kết lợi ích địa phương vào mô hình kinh doanh tạo sự khác biệt và lòng trung thành từ khách hàng.
4. Bài học: Tối ưu chi phí và phân phối trực tiếp:
   1. Trên thế giới – Dell: Dell nổi tiếng với mô hình tiên phong bán hàng trực tiếp (direct-to-consumer, D2C), loại bỏ trung gian để giảm chi phí và tùy chỉnh sản phẩm theo nhu cầu khách hàng. Cách tiếp cận này giúp Dell thống trị thị trường PC trong những năm 1990-2000. Bài học: Loại bỏ các khâu không cần thiết trong chuỗi cung ứng có thể mang lại lợi thế về giá và sự linh hoạt.
   2. Ở Việt Nam – Thế Giới Di Động: Công ty này áp dụng mô hình bán lẻ trực tiếp, kiểm soát chặt chẽ từ nhập hàng đến phân phối tại hệ thống cửa hàng. Họ tối ưu chi phí vận hành và cung cấp giá cạnh tranh, giúp chiếm lĩnh thị trường điện tử tiêu dùng. Bài học: Một chuỗi cung ứng tinh gọn và quản lý tốt là chìa khóa để thành công trong ngành bán lẻ.

Như vậy mô hình kinh doanh hiệu quả phải đi đến sự khác biệt bền vững:
Những ví dụ trên cho thấy rằng việc áp dụng một mô hình kinh doanh khác biệt không chỉ đòi hỏi sự sáng tạo mà còn cần sự thấu hiểu thị trường, hiệu mình là ai cũng như khả năng thích nghi và chiến lược thực thi hiệu quả. Trên thế giới, các công ty như Netflix hay Airbnb đã thay đổi cả ngành công nghiệp nhờ tư duy đột phá. Tại Việt Nam, các doanh nghiệp như Tiki, Grab hay Thế Giới Di Động chứng minh rằng sự khác biệt, dù nhỏ, nếu được triển khai đúng cách, cũng có thể tạo ra lợi thế lớn trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt. Điều quan trọng là doanh nghiệp phải không ngừng thử nghiệm, điều chỉnh và đặt khách hàng mục tiêu làm trung tâm của mọi sự quyết định.