WEF dự báo thị trường lao động sắp tới sẽ thay thế 92 triệu việc làm cũ

Tổng hợp Báo cáo The Future of Jobs 2030

Báo cáo The Future of Jobs 2030 dựa trên khảo sát hơn 1.000 nhà tuyển dụng toàn cầu, đại diện cho hơn 14 triệu lao động trên 22 ngành nghề và 55 nền kinh tế. WEF (World Economic Forum) dự báo thị trường lao động toàn cầu sẽ tăng trưởng ròng 78 triệu việc làm từ 2025 đến 2030, với 170 triệu việc làm mới được tạo ra và 92 triệu việc làm cũ bị thay thế. Các yếu tố thúc đẩy sự chuyển dịch này bao gồm:

• Công nghệ: Đây sẽ là sự dịch chuyển lớn trong thời gian tới, AI, dữ liệu lớn, robot, và tự động hóa sẽ định hình các ngành nghề mới.

• Chuyển đổi xanh: Nhu cầu về năng lượng tái tạo và quản lý môi trường thúc đẩy các công việc liên quan đến bền vững.

• Thay đổi nhân khẩu học: Dân số già hóa ở các nước phát triển và lực lượng lao động trẻ ở các nước đang phát triển như Việt Nam tạo ra cơ hội và thách thức.

• Bất ổn kinh tế: Lạm phát, tăng trưởng chậm, và biến động địa chính trị ảnh hưởng đến thị trường lao động.

Kỹ năng cần thiết cho 2030: WEF phân loại các kỹ năng cần thiết cho năm 2030 thành bốn nhóm, phản ánh yêu cầu của một thị trường lao động ngày càng số hóa và bền vững:

1. Kỹ năng cốt lõi (Core Skills):

   • Tư duy phân tích (Analytical Thinking): Phân tích dữ liệu và đưa ra quyết định dựa trên logic.

   • Tư duy sáng tạo (Creative Thinking): Đề xuất giải pháp mới trong môi trường thay đổi nhanh.

   • Linh hoạt, thích ứng (Resilience, Flexibility, Agility): Đối phó với áp lực và thay đổi bất ngờ.

   • Lãnh đạo, ảnh hưởng xã hội (Leadership, Social Influence): Truyền cảm hứng và quản lý đội nhóm hiệu quả.

   • Hiếu kỳ, học suốt đời (Curiosity, Lifelong Learning): Liên tục cập nhật kiến thức để không bị tụt hậu.

2. Kỹ năng mới nổi (Emerging Skills):

   • Trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn (AI, Big Data): Thành thạo công cụ AI và phân tích dữ liệu lớn.

   • An ninh mạng (Cybersecurity): Bảo vệ hệ thống trước các mối đe dọa số.

   • Quản lý môi trường (Environmental Stewardship): Thực hành bền vững và quản lý tài nguyên.

   • Thiết kế, trải nghiệm người dùng (Design, User Experience): Tạo sản phẩm thân thiện với người dùng.

3. Kỹ năng ổn định (Steady Skills):

   • Đọc, viết, toán học (Reading, Writing, Mathematics): Nền tảng cơ bản vẫn cần thiết.

   • Xử lý cảm giác (Sensory Processing): Khả năng tiếp nhận và xử lý thông tin từ môi trường.

4. Kỹ năng ít ưu tiên (Out-of-Focus Skills):

   • Sử dụng tay chân (Manual Dexterity): Các công việc thủ công bị tự động hóa thay thế.

   • Đa ngôn ngữ, công dân toàn cầu (Multilingualism, Global Citizenship): Ít được ưu tiên hơn trong bối cảnh công nghệ thống trị.

Thông điệp chính của WEF là: Công nghệ và bền vững sẽ dẫn dắt tương lai, trong khi khả năng thích ứng và học tập suốt đời là yếu tố sống còn. Báo cáo nhấn mạnh rằng 59% lực lượng lao động toàn cầu cần được đào tạo lại trước năm 2030 để đáp ứng các yêu cầu mới.

Phân tích: Thực trạng Việt Nam

Việt Nam có lợi thế với lực lượng lao động trẻ, chiếm tỷ trọng lớn trong dân số, và tốc độ hội nhập kinh tế nhanh. Các ngành công nghệ thông tin, năng lượng xanh, và sản xuất đang phát triển mạnh, tạo ra nhu cầu cao cho các kỹ năng như lập trình, phân tích dữ liệu, và an ninh mạng. Theo báo cáo của WEF, các ngành nghề như AI, chất bán dẫn, và năng lượng tái tạo được dự đoán sẽ “hot” tại Việt Nam, với mức lương trung bình từ 80.000–140.000 USD/năm cho các vị trí như chuyên gia dữ liệu hoặc kỹ sư IoT.

Chính phủ Việt Nam cũng đặt mục tiêu kinh tế số đóng góp 30% GDP vào năm 2030, thúc đẩy đầu tư vào đào tạo công nghệ và kỹ năng số. Các chương trình như National Blockchain Strategy và hợp tác với WEF trong Trung tâm Cách mạng Công nghiệp 4.0 cho thấy nỗ lực bắt kịp xu hướng toàn cầu.

Tuy nhiên, Việt Nam đang đối mặt với nhiều rào cản nghiêm trọng:

1. Chất lượng đào tạo thấp: Gần 38 triệu lao động Việt Nam chưa qua đào tạo chuyên môn, và chỉ số vốn nhân lực xếp thứ 38/174 nền kinh tế (Ngân hàng Thế giới, 2020). Theo WEF (2018), Việt Nam xếp thứ 70/100 về mức độ sẵn sàng cho Cách mạng Công nghiệp 4.0, thua xa Thái Lan, Malaysia, và Singapore.

2. Khoảng cách kỹ năng: Báo cáo WEF 2025 chỉ ra rằng 40% kỹ năng hiện tại sẽ không còn phù hợp vào năm 2030. Các kỹ năng cốt lõi như tư duy phân tích và sáng tạo còn thiếu trong lực lượng lao động Việt Nam, trong khi các kỹ năng thủ công (như may mặc, lắp ráp) đang mất dần giá trị do tự động hóa.

3. Lao động phi chính thức: Hơn 60% lao động Việt Nam làm việc trong khu vực phi chính thức, thiếu tiếp cận với đào tạo công nghệ và kỹ năng số. Điều này làm gia tăng nguy cơ thất nghiệp cho nhóm lao động trình độ thấp, đặc biệt là phụ nữ.

4. Thiếu đầu tư từ doanh nghiệp: Chỉ 20% doanh nghiệp Việt Nam đầu tư vào chương trình đào tạo lại nhân viên, so với 70% doanh nghiệp toàn cầu theo kế hoạch của WEF. Các doanh nghiệp vừa và nhỏ, chiếm phần lớn nền kinh tế, thường thiếu nguồn lực để nâng cấp kỹ năng nhân sự.

5. Bất bình đẳng và thất nghiệp: Các ngành như kế toán, hành chính, và giáo dục đã giảm lần lượt 23,89%, 23,59%, và 13,71% số lượng việc làm trong năm 2024 do AI và tự động hóa. Nhóm lao động trẻ, đặc biệt là sinh viên mới tốt nghiệp, đối mặt với yêu cầu kinh nghiệm cao từ nhà tuyển dụng, dẫn đến “khoảng trống nghề nghiệp”.

Đánh giá: Việt Nam sẵn sàng cấp tiến hay lạc hậu?

Việt Nam có tiềm năng lớn nhờ dân số trẻ và chính sách thúc đẩy kinh tế số, nhưng hiện tại đang ở thế bất lợi do chất lượng đào tạo thấp và khoảng cách kỹ năng lớn. Nếu không hành động kịp thời, nguy cơ lạc hậu là rõ ràng: 92 triệu việc làm toàn cầu sẽ bị thay thế vào năm 2030, và Việt Nam có thể mất đi nhiều cơ hội trong các ngành công nghệ cao và bền vững. Tuy nhiên, nếu tận dụng được lợi thế dân số và đầu tư đúng hướng, Việt Nam có thể trở thành trung tâm nhân lực chất lượng cao trong khu vực ASEAN.

Đề xuất giải pháp

1. Đẩy mạnh đào tạo kỹ năng số: Mở rộng các chương trình đào tạo AI, dữ liệu lớn, và an ninh mạng từ cấp cơ bản đến chuyên sâu, hợp tác với các tổ chức quốc tế như WEF và các trường đại học hàng đầu.

2. Chính sách hỗ trợ lao động phi chính thức: Tạo các khóa học miễn phí hoặc chi phí thấp về kỹ năng mềm và công nghệ cho lao động tự do, đặc biệt là phụ nữ và người trẻ.

3. Khuyến khích ngành xanh: Ban hành ưu đãi thuế và hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp đầu tư vào năng lượng tái tạo và quản lý môi trường, tạo việc làm mới.

Đối với doanh nghiệp

1. Đầu tư vào reskilling và upskilling: Triển khai các chương trình đào tạo nội bộ về AI, phân tích dữ liệu, và kỹ năng mềm như tư duy sáng tạo và lãnh đạo. Hợp tác với các nền tảng như Coursera, Udemy, hoặc MISA AMIS HRM để cung cấp khóa học chất lượng.

2. Ứng dụng công nghệ quản trị nhân sự: Sử dụng các công cụ AI như MISA AVA để tự động hóa quy trình nhân sự, phân tích nhu cầu kỹ năng, và xây dựng lộ trình phát triển cho nhân viên.

3. Tạo văn hóa học tập suốt đời: Khuyến khích nhân viên tham gia các chứng chỉ chuyên môn như ECBA, CCBA (phân tích kinh doanh) hoặc IIBA-CBDA (phân tích dữ liệu).

Đối với người lao động

1. Chủ động học tập: Đăng ký các khóa học trực tuyến về AI, dữ liệu lớn, hoặc an ninh mạng trên các nền tảng như edX, Coursera, hoặc Google Career Certificates.

2. Phát triển kỹ năng mềm: Rèn luyện tư duy phân tích, sáng tạo, và khả năng thích ứng thông qua các tình huống thực tế tại nơi làm việc.

3. Theo dõi xu hướng thị trường: Tham khảo các báo cáo như Future of Jobs 2030 và các danh sách ngành “hot” (AI, năng lượng xanh, Fintech) để định hướng nghề nghiệp.

Báo cáo The Future of Jobs 2030 của WEF là lời cảnh báo và cơ hội cho Việt Nam. Các kỹ năng cốt lõi như tư duy phân tích, sáng tạo, và thích ứng, cùng với các kỹ năng mới nổi như AI và an ninh mạng, sẽ định hình thị trường lao động tương lai.  Câu hỏi “Việt Nam sẵn sàng cấp tiến hay lạc hậu?” không chỉ là lời kêu gọi, mà là lời thúc giục để chúng ta bắt tay vào thay đổi.