AI có làm thay đổi nhận thức con người!

AI sẽ thay đổi nhận thức con người ra sao?

Trí tuệ nhân tạo (AI) đang và sẽ tiếp tục thay đổi sâu sắc cách con người nhận thức về công việc, sáng tạo, đạo đức, và tương tác xã hội. Những thay đổi này xuất phát từ khả năng của AI trong việc xử lý dữ liệu nhanh chóng, tự động hóa các nhiệm vụ phức tạp, và tạo ra nội dung gần giống hoặc vượt trội so với con người trong một số lĩnh vực.
Chúng ta hãy cùng phân tích chi tiết về cách AI tác động và nhận thức con người sẽ thay đổi ra sao, câu hỏi về đạo văn, và những thay đổi nhận thức dự kiến trong tương lai.

Từ viết bài 100% bởi con người đến sự thay thế hỗ trợ từ AI

Trước đây, việc viết bài (báo chí, tiểu thuyết, nội dung quảng cáo, v.v., content nói chung) là công việc hoàn toàn do con người thực hiện, đòi hỏi tư duy sáng tạo, kỹ năng ngôn ngữ, và mất khá nhiều thời gian và đặc biệt là không phải ai cũng có kỹ năng viết cho dù nhận định khá sâu sắc về lĩnh vực nào đó.
Với sự ra đời của các mô hình AI như GPT, Grok, hay Gemini…, AI giờ đây có thể tạo ra nội dung văn bản chất lượng cao, từ bài blog, bài quảng cáo, đến thơ ca, chỉ trong vài giây. 

• Ứng dụng thực tế: Các công ty sử dụng AI để tạo nội dung tiếp thị, viết mô tả sản phẩm, hoặc thậm chí tạo bài viết SEO trên quy mô lớn. Theo một báo cáo năm 2023, khoảng 60% nội dung tiếp thị kỹ thuật số tại Mỹ có sự hỗ trợ của AI.
• Vậy có tác động đến nhận thức của chúng ta về việc này!
  • Giá trị của sáng tạo: Con người bắt đầu đặt câu hỏi liệu nội dung do AI tạo ra có thực sự “sáng tạo” hay chỉ là sự tổng hợp từ dữ liệu đã học. Nhận thức về sáng tạo chuyển từ “tác phẩm độc đáo” sang “kết quả hiệu quả” được trích nhiều nguồn và tổng hợp nhanh chóng.
  • Lúc này vai trò của con người là gì!: Người viết không còn chỉ là người tạo nội dung mà trở thành người chỉnh sửa, định hướng, hoặc giám sát AI.
  • Điều này làm thay đổi cách con người đánh giá kỹ năng của mình, lúc này kỹ năng đặt vấn đề và nhận định vấn đề là quan trọng hơn kỹ năng tổng hợp và viết lách. Đây sẽ là vấn đề lớn nếu như 1 content được AI viết nhưng kiến thức và trình độ của người “điều khiển” AI không tốt kèm theo kỹ năng nhận định, đánh giá thấp sẽ tạo ra 1 nội dung không chất lượng.

Liệu nội dung do AI tạo ra có được xem là “đạo văn”, một câu hỏi đang đặt ra rất nhiều?

Câu hỏi về đạo văn khi sử dụng AI là một vấn đề đạo đức và pháp lý đang được tranh luận sôi nổi. 

1. Trước tiên chúng ta định nghĩa lại đạo văn thời AI:
   • Đạo văn là việc sử dụng ý tưởng, lời văn, hoặc nội dung của người khác mà không ghi nhận nguồn. Với AI, nội dung được tạo ra dựa trên việc học từ hàng tỷ văn bản, nhưng AI không “sao chép” trực tiếp một nguồn cụ thể mà tổng hợp và tái tạo theo cách mới.
   • Do đó, nội dung do AI tạo ra thường không được coi là đạo văn theo nghĩa truyền thống, vì nó không lấy nguyên văn từ một tác giả cụ thể.
2. Khi nào có nguy cơ đạo văn?
   • Dữ liệu huấn luyện: Nếu AI vô tình tái tạo một đoạn văn gần giống với một nguồn cụ thể trong dữ liệu huấn luyện, có thể bị coi là vi phạm bản quyền, đặc biệt nếu nguồn đó được bảo vệ pháp lý. Việc này sẽ rất khó để kiểm chứng đối với tác giả AI.
   • Sử dụng không minh bạch: Nếu người dùng trình bày nội dung do AI tạo ra như thể do chính mình sáng tác mà không thừa nhận vai trò của AI, điều này có thể bị xem là thiếu trung thực, tương tự đạo văn về mặt đạo đức.
   • Lấy ví dụ một sinh viên nộp bài luận do ChatGPT viết mà không ghi nguồn có thể bị coi là gian lận học thuật, tùy theo quy định của trường.
3. Nhận thức mới về đạo văn:
   • Minh bạch là chìa khóa: Nhiều tổ chức (ví dụ, các tạp chí học thuật) yêu cầu công khai khi sử dụng AI để tạo nội dung. IEEE và Nature đã ban hành hướng dẫn rằng AI không được liệt kê là tác giả, nhưng vai trò của nó phải được ghi nhận.
   • Công cụ phát hiện: Các công cụ như Turnitin hoặc Copyscape đang được nâng cấp để phát hiện nội dung do AI tạo ra, giúp định hình lại cách đánh giá tính nguyên bản.
   • Chuyển đổi chuẩn mực: Trong tương lai, việc sử dụng AI để hỗ trợ sáng tác có thể trở thành chuẩn mực, tương tự như cách con người sử dụng từ điển hoặc phần mềm chỉnh sửa văn bản. Nhận thức về đạo văn sẽ chuyển từ “ai viết” sang “ai định hướng và kiểm soát nội dung”.

Những nhận thức sẽ thay đổi trong thời gian tới khi AI được ứng dụng sâu rộng

Khi AI ngày càng thâm nhập vào mọi lĩnh vực, từ giáo dục, y tế, nghệ thuật đến quản trị, các nhận thức cốt lõi của con người sẽ thay đổi như sau:

1. Nhận thức về công việc và giá trị lao động:
   • Hiện nay nhiều công việc (như nhập liệu, dịch thuật cơ bản, viết nội dung đơn giản) đang bị AI thay thế. Theo McKinsey (2023), khoảng 30% công việc hiện tại có thể được tự động hóa hoàn toàn vào năm 2030.
   • Trong tương lai con người sẽ chuyển sang các vai trò đòi hỏi tư duy chiến lược, sáng tạo độc đáo, hoặc kỹ năng tương tác xã hội mà AI chưa thể thay thế. Nhận thức về giá trị lao động sẽ tập trung vào khả năng cộng tác với AI thay vì cạnh tranh.
   • Nhà báo sau này không chỉ viết bài mà trở thành người phân tích dữ liệu AI, tạo nội dung chuyên sâu hơn.
2. Nhận thức về sáng tạo và nghệ thuật:
   • AI có thể tạo tranh (như DALL-E), sáng tác nhạc, hoặc viết kịch bản, khiến nhiều người lo ngại rằng nghệ thuật sẽ mất đi tính nhân văn.
   • Tương lai con người sẽ coi AI như một công cụ hỗ trợ sáng tạo, tương tự bút vẽ hoặc máy quay. Nhận thức về nghệ thuật sẽ chuyển từ “tác phẩm do con người làm” sang “tác phẩm phản ánh ý tưởng con người, dù qua công cụ nào”.
   • Nghệ sĩ sử dụng MidJourney để tạo concept art, sau đó chỉnh sửa để thể hiện phong cách cá nhân.
3. Nhận thức về đạo đức và trách nhiệm:
   • Các vấn đề như deepfake, tin giả do AI tạo ra, hoặc thiên vị trong thuật toán (bias) đang đặt ra thách thức về đạo đức.
   • Nhưng tương lai: Con người sẽ phát triển các chuẩn mực đạo đức mới cho việc sử dụng AI, như yêu cầu minh bạch, kiểm soát thiên vị, và bảo vệ quyền riêng tư. Nhận thức về trách nhiệm sẽ chuyển từ cá nhân sang cả nhà phát triển AI và người dùng.
   • Các công ty như xAI đang xây dựng AI (như Grok) với mục tiêu minh bạch và hỗ trợ con người, nhưng người dùng cũng cần chịu trách nhiệm về cách họ sử dụng công cụ này.
4. Nhận thức về học tập và giáo dục:
   • AI hỗ trợ cá nhân hóa học tập (như Duolingo, Khan Academy) và cung cấp trợ lý học tập (như ChatGPT).
   • Và tương lai nhận thức về học tập sẽ chuyển từ “học để làm việc” sang “học để thích nghi và sáng tạo”. Giáo dục sẽ tập trung vào kỹ năng tư duy phản biện, giải quyết vấn đề, và làm việc với AI.
   • Sinh viên sẽ học cách sử dụng AI để nghiên cứu nhanh hơn, nhưng cần được đào tạo để đánh giá độ chính xác của thông tin.
5. Nhận thức về tương tác xã hội và bản sắc:
   • AI chatbot và trợ lý ảo (như Siri, Grok) đang thay đổi cách con người giao tiếp.
   • Tương lai: Con người có thể hình thành mối quan hệ cảm xúc với AI hoặc sử dụng AI để mô phỏng con người (như trong metaverse). Nhận thức về bản sắc sẽ mở rộng, bao gồm cả cách con người định nghĩa “thật” và “ảo”.
   • Các ứng dụng AI như Replika đã tạo ra “người bạn ảo” cho hàng triệu người, đặt ra câu hỏi về ranh giới giữa tương tác người-máy và người-người.

AI không chỉ thay đổi cách con người làm việc mà còn định hình lại nhận thức về sáng tạo, đạo đức, giáo dục, và bản sắc. Về câu hỏi đạo văn, nội dung do AI tạo ra không phải là đạo văn theo nghĩa truyền thống, nhưng đòi hỏi minh bạch và trách nhiệm từ người dùng để tránh vi phạm đạo đức.
Trong tương lai, khi AI được ứng dụng sâu rộng hơn, con người sẽ cần thích nghi với việc coi AI như một đối tác, đồng thời phát triển các chuẩn mực mới để đảm bảo công bằng, sáng tạo, và tính nhân văn. Những thay đổi này sẽ đặc biệt rõ rệt trong các lĩnh vực như giáo dục (học tập cá nhân hóa), nghệ thuật (AI hỗ trợ sáng tác), và công việc (tự động hóa và cộng tác).