Hetty Green (1834–1916), được mệnh danh là “Phù thủy Phố Wall” và ghi danh trong Sách Kỷ lục Guinness là “người keo kiệt nhất từng sống”, là một trong những nhân vật tài chính nổi bật nhất nước Mỹ thời kỳ Gilded Age.
Là người phụ nữ giàu nhất nước Mỹ lúc bấy giờ, bà tích lũy tài sản ước tính 100–200 triệu USD (tương đương 2,5–5 tỷ USD ngày nay), vượt qua cả những ông trùm như J.P. Morgan. Tuy nhiên, bà cũng bị công chúng nhớ đến vì lối sống tằn tiện đến cực đoan và những câu chuyện gây tranh cãi về tính keo kiệt. Dưới đây là lịch sử, những câu chuyện huyền thoại, vai trò của bà với thành phố New York, và triết lý sống của Hetty Green.
Lịch sử và bối cảnh tại thời điểm bà sống
Hetty Green, tên khai sinh Henrietta Howland Robinson, sinh ngày 21 tháng 11 năm 1834 tại New Bedford, Massachusetts, trong một gia đình giàu có nhờ kinh doanh săn cá voi. Cha bà, Edward Mott Robinson, và ông nội đã dạy bà về tài chính từ nhỏ. Thay vì nghe chuyện cổ tích, Hetty được đọc báo cáo thị trường chứng khoán từ năm 6 tuổi. Năm 8 tuổi, bà mở tài khoản ngân hàng đầu tiên, và đến năm 13 tuổi, bà đã làm kế toán cho công việc kinh doanh của gia đình..
Năm 30 tuổi, Hetty thừa hưởng gia sản từ cha, khoảng 7,5 triệu USD (tương đương hơn 100 triệu USD ngày nay). Bà sử dụng số tiền này để đầu tư vào trái phiếu chính phủ (Greenbacks) thời Nội chiến Mỹ, bất chấp sự phản đối của gia đình. Khả năng đầu tư sắc bén giúp bà gia tăng tài sản qua các lĩnh vực như cổ phiếu đường sắt, mỏ kim loại, và bất động sản. Bà cũng nổi tiếng với việc cho vay lãi suất hợp lý, trở thành chủ nợ lớn nhất New York vào năm 1905.
Những câu chuyện huyền thoại về tính keo kiệt
Hetty Green bị công chúng và báo chí thời bấy giờ gán cho biệt danh “kẻ keo kiệt nhất thế giới” do lối sống khắc khổ và tiết kiệm đến mức cực đoan, dù sở hữu tài sản khổng lồ. Dưới đây là một số câu chuyện nổi tiếng (một số có thể bị phóng đại bởi truyền thông hoặc đối thủ):
- Sống trong căn hộ tồi tàn và mặc váy đen rách rưới:
Dù giàu có, Hetty sống trong các căn hộ nhỏ, tồi tàn ở New York và New Jersey, thường xuyên di chuyển để tránh nộp thuế định cư. Bà chỉ mặc một chiếc váy đen cũ, giặt mỗi viền váy để tiết kiệm xà phòng, và chỉ thay đồ lót khi chúng sờn rách. Bà từng nói với đồng nghiệp rằng việc giặt cả váy là không cần thiết. - Bữa ăn đạm bạc:
Hetty mang hộp cơm trưa chứa bánh quy giá 15 xu và bột yến mạch hâm nóng trên lò sưởi đến Phố Wall mỗi ngày. Bà đi bộ nhiều dãy phố để mua bánh quy vỡ giá rẻ và thậm chí xin xương chó miễn phí cho thú cưng. - Câu chuyện gây tranh cãi về con trai Ned:
Một trong những câu chuyện gây sốc nhất là việc Hetty bị cáo buộc không trả tiền điều trị cho con trai Ned sau khi cậu bị thương ở chân trong một tai nạn trượt tuyết. Thay vì đưa con đến bệnh viện tư, bà đưa cậu đến phòng khám miễn phí dành cho người nghèo, cải trang để tránh bị nhận ra. Khi bị yêu cầu trả viện phí, bà rời đi và tự chữa trị cho con bằng thảo dược tại nhà. Kết quả, chân Ned bị hoại tử và phải cắt bỏ. Tuy nhiên, nhà viết tiểu sử Charles Slack cho rằng câu chuyện này có thể không hoàn toàn chính xác và bị phóng đại để bôi xấu bà. - Tìm tem 2 xu và từ chối tiện nghi:
Hetty từng mất hàng giờ để tìm một con tem 2 xu bị thất lạc. Bà không dùng nước nóng để tiết kiệm tiền, lót báo trong váy để giữ ấm thay vì mua áo mùa đông, và dùng lại phong bì cũ. Bà cũng từ chối phẫu thuật thoát vị đĩa đệm vì sợ tốn tiền hoặc bị “hãm hại”.
Những câu chuyện này, dù thật hay bị phóng đại, đã khắc sâu hình ảnh Hetty như một tỷ phú keo kiệt trong mắt công chúng. Bà từng phản bác: “Tôi không phải người khắc nghiệt. Nhưng vì tôi không có thư ký để thông báo mọi hành động tử tế, tôi bị gọi là hà tiện.”
Câu chuyện về việc cho thành phố New York vay tiền
Hetty Green không chỉ là một nhà đầu tư thiên tài mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ tài chính cho thành phố New York và các doanh nghiệp trong những thời kỳ khủng hoảng, đặc biệt là cuộc khủng hoảng tài chính năm 1907 (Knickerbocker Crisis).
- Dự đoán và chuẩn bị cho khủng hoảng 1907:
Hetty có khả năng dự báo kinh tế nhạy bén. Trước cuộc khủng hoảng 1907, bà nhận thấy dấu hiệu căng thẳng khi các nhà đầu tư lớn trên Phố Wall bắt đầu bán tháo tài sản. Bà quyết định tích trữ tiền mặt, bán các tài sản được định giá quá cao, và chuẩn bị cho cơn hoảng loạn. Khi khủng hoảng xảy ra, bà là một trong số ít người có tiền mặt sẵn sàng. - Cho vay với lãi suất hợp lý:
Trong lúc Phố Wall chao đảo với các cuộc rút tiền hàng loạt và suy thoái kinh tế, Hetty cho vay với lãi suất thấp, chỉ 6%, dù bà có thể đòi đến 40%. Bà giải thích: “Tôi chưa bao giờ cho vay nặng lãi, và những người giàu có giao dịch với tôi biết rõ điều đó.” Điều này trái ngược với hình ảnh keo kiệt mà công chúng gán cho bà. - Hỗ trợ thành phố New York:
- Trước khủng hoảng: Vài tháng trước năm 1907, Hetty cho thành phố New York vay 4,5 triệu USD (tương đương 150 triệu USD ngày nay) với lãi suất hợp lý.
- Trong khủng hoảng: Ở đỉnh điểm khủng hoảng, bà tiếp tục cho thành phố vay 1,1 triệu USD (khoảng 33–37 triệu USD ngày nay). Những khoản vay này giúp New York duy trì hoạt động tài chính khi các ngân hàng từ chối hỗ trợ.
- Tác giả Charles Slack nhận xét: “Bà luôn cho thành phố vay với mức giá hợp lý, không vòi vĩnh hay ép buộc.”
- Cứu trợ doanh nghiệp và nhà đầu tư:
Hetty cũng cho các doanh nhân và công ty lớn vay, bao gồm cả Công ty Đường sắt New York Central, với các khoản vay lớn. Bà là người phụ nữ duy nhất được J.P. Morgan mời tham dự cuộc họp khẩn tại Thư viện Morgan để bàn cách cứu nền kinh tế trong khủng hoảng 1907, minh chứng cho tầm ảnh hưởng của bà
Những hành động này cho thấy Hetty không chỉ keo kiệt như lời đồn. Bà sẵn sàng hỗ trợ khi cần thiết, nhưng với nguyên tắc đạo đức rõ ràng: không trục lợi từ khó khăn của người khác.
Triết lý sống và đầu tư của Hetty Green
Hetty Green sống và đầu tư dựa trên các nguyên tắc kỷ luật, tiết kiệm, và thận trọng. Triết lý của bà có thể được tóm gọn qua các điểm sau:
- Sống tiết kiệm, tránh xa xa hoa:
Hetty được gia đình giáo dục từ nhỏ về giá trị đồng tiền. Bà tin rằng tiết kiệm là nền tảng của sự giàu có. “Không ai có thể đầu tư nếu không có đủ tiền. Tài sản lớn được xây dựng bởi những người biết dành dụm,” bà từng nói. Lối sống giản dị của bà không chỉ để tiết kiệm mà còn để tránh sự phô trương, điều mà bà coi là không cần thiết trong một gia đình giàu có qua nhiều thế hệ. - Đầu tư kỷ luật, tránh đầu cơ:
Hetty là một trong những người tiên phong của đầu tư giá trị, được gọi là “bà ngoại của đầu tư giá trị”. Bà mua tài sản khi giá thấp và không ai muốn mua, đồng thời bán khi được giá. Bà tránh giao dịch ký quỹ và đầu cơ rủi ro cao, tập trung vào trái phiếu chính phủ, bất động sản, và các khoản đầu tư an toàn. Con trai bà, Ned, từng nói: “Mẹ tôi không khác gì một ngân hàng một người. Bà luôn có tiền mặt khi New York khan hiếm.” - Tích trữ tiền mặt để nắm cơ hội:
Hetty luôn giữ lượng tiền mặt lớn để tận dụng cơ hội trong khủng hoảng. Trong khi người khác đầu tư vào chứng khoán hay giá trị ảo, bà ưu tiên thanh khoản, giúp bà trở thành “người cứu cánh” trong các cuộc khủng hoảng như năm 1907. - Độc lập và cứng rắn:
Trong một thế giới tài chính do đàn ông thống trị, Hetty không để giới tính cản trở. Bà nói: “Tôi đối xử công bằng với mọi người, nhưng nếu ai chống lại tôi, tôi sẽ đáp trả đến cùng.” Bà không tham gia xã hội thượng lưu hay hợp tác kinh doanh, giữ sự độc lập trong mọi quyết định. - Đạo đức trong kinh doanh:
Dù bị gọi là keo kiệt, Hetty nhấn mạnh rằng bà không bao giờ cho vay nặng lãi. Việc tính lãi suất hợp lý và hỗ trợ thành phố New York phản ánh nguyên tắc đạo đức của bà: kiếm tiền bằng sự thông minh, không phải bằng cách lợi dụng người khác.
Cuộc đời và di sản của nử tỷ phú
Hetty Green qua đời vào ngày 3 tháng 7 năm 1916, để lại tài sản cho hai con, Ned và Sylvia. Ned sống xa hoa và qua đời năm 1937 với tài sản còn 44 triệu USD. Sylvia sống sang trọng nhưng không có con, và khi qua đời năm 1951, tài sản của bà phân tán cho hơn 150 cá nhân và tổ chức, một kết cục mà Hetty có lẽ không mong muốn.
Dù bị công chúng nhớ đến vì tính keo kiệt, Hetty Green là một thiên tài tài chính, tiên phong trong đầu tư giá trị, và là người phụ nữ duy nhất tạo dựng gia tài khổng lồ trong thời đại nam giới thống trị Phố Wall. Bà được so sánh với Warren Buffett vì chiến lược đầu tư thông minh, nhưng sự tập trung của công chúng vào tính cách thay vì tài năng đã làm lu mờ di sản của bà. Như bà từng nói: “Vì tôi là phụ nữ, trí tuệ tài chính của tôi bị xem nhẹ.”
Hetty Green là một nhân vật đầy mâu thuẫn: một nhà đầu tư thiên tài với khối tài sản khổng lồ, nhưng bị định kiến giới và truyền thông bôi xấu vì lối sống khắc khổ. Những câu chuyện về sự keo kiệt của bà, dù thật hay phóng đại, đã che lấp vai trò quan trọng của bà trong việc cứu trợ New York và các doanh nghiệp trong khủng hoảng 1907. Triết lý sống của bà—tiết kiệm, kỷ luật, độc lập, và đạo đức—không chỉ giúp bà xây dựng gia tài mà còn để lại bài học quý giá về quản lý tài chính, dù cuộc đời bà cũng là lời nhắc nhở rằng tiền bạc không thể mang theo khi rời khỏi thế giới này.
