1. Chiến lược “Made in China” → “Created in China”
Trung Quốc từng là “xưởng gia công của thế giới”, dựa vào nhân công giá rẻ và sản xuất hàng loạt. Nhưng họ đã chọn con đường đi từng nấc thang:
a. Copy để học nghề
-
Trong thập niên 80–90, Trung Quốc chấp nhận tiếng xấu là “copycat” – từ đồ điện tử, điện thoại, phần mềm cho tới xe hơi.
-
Nhưng “sao chép” ở đây không phải để sống mãi nhờ nhái, mà là cách tích lũy kỹ năng, kinh nghiệm sản xuất và làm chủ chuỗi cung ứng.
-
Thâm Quyến nổi lên như “Silicon Valley phần cứng” của thế giới, nơi bất kỳ sản phẩm nào cũng có thể được tháo rời, lắp lại, và sản xuất bản sao chỉ trong vài tuần.
b. Improve để tồn tại
-
Người Trung Quốc rất thực dụng: họ biến sản phẩm ngoại thành phiên bản phù hợp thị trường nội địa.
-
Ví dụ: điện thoại giá rẻ, pin lâu, loa to, nhiều SIM để phục vụ nhu cầu của tầng lớp bình dân.
-
Họ cải tiến mẫu mã, tính năng dựa trên văn hoá tiêu dùng riêng (như loa ngoài cho các bà nhảy quảng trường, WeChat Pay tích hợp mua bán qua QR code vì người dân chưa quen thẻ tín dụng).
c. Create để bứt phá
-
Khi đã đủ “nội lực”, Trung Quốc bắt đầu sáng tạo:
-
WeChat: không chỉ là chat app, mà là “siêu ứng dụng” định hình toàn bộ đời sống số của hơn 1 tỷ dân.
-
DJI: công ty drone lớn nhất thế giới, chiếm >70% thị phần toàn cầu.
-
BYD, NIO, Xpeng: xe điện cạnh tranh trực diện với Tesla.
-
FAST Telescope: kính viễn vọng lớn nhất hành tinh, phục vụ nghiên cứu vũ trụ.
-
d. Speed để thắng lớn
-
Tại Thâm Quyến, một ý tưởng có thể ra sản phẩm thương mại trong vài tuần.
-
Thị trường nội địa 1,4 tỷ dân giúp thử nghiệm nhanh chóng, vừa làm phòng thí nghiệm, vừa là “đệm” tài chính cho đổi mới.
-
Chính phủ cũng hỗ trợ bằng vốn, chính sách, và bảo hộ có chọn lọc để doanh nghiệp đủ thời gian lớn mạnh.
2. Quốc gia khác từng đi con đường tương tự
Trung Quốc không phải nước duy nhất áp dụng công thức Copy → Improve → Create:
-
Nhật Bản (thế kỷ 20):
-
Ban đầu nổi tiếng với “hàng nhái rẻ tiền” (máy ảnh, xe hơi).
-
Sau đó cải tiến kỹ thuật Mỹ – Đức, cho ra những thương hiệu Sony, Toyota, Honda với triết lý Kaizen (cải tiến liên tục).
-
Cuối cùng, họ sáng tạo: Walkman, xe hybrid Prius, Shinkansen (tàu cao tốc).
-
-
Hàn Quốc (thập niên 70–90):
-
Khởi đầu sao chép, làm OEM cho Mỹ – Nhật.
-
Dần dần nâng cấp với Samsung, LG, Hyundai.
-
Từ “học nghề” đến sáng tạo ra smartphone Galaxy, chip nhớ DRAM, và K-Pop như một sản phẩm văn hóa xuất khẩu toàn cầu.
-
-
Đài Loan:
-
Xuất phát từ gia công (OEM cho Apple, Dell).
-
Hiện nay với TSMC, họ là “trái tim công nghệ toàn cầu” trong sản xuất chip tiên tiến nhất.
-
3. Hiện nay: “Created in China” hiệu quả đến đâu?
-
Điện thoại & thiết bị thông minh: Xiaomi, Oppo, Huawei, DJI – không chỉ cạnh tranh mà còn dẫn đầu về công nghệ (Huawei Mate 60 Pro dùng chip 7nm tự sản xuất trong bối cảnh bị Mỹ cấm vận).
-
Xe điện (EV): BYD vượt Tesla để trở thành hãng xe điện bán chạy nhất thế giới 2023–2024.
-
AI & bán dẫn: Trung Quốc đầu tư mạnh vào AI generative, supercomputing, và phát triển chip riêng để giảm phụ thuộc Mỹ.
-
Khoa học & công nghệ vũ trụ: FAST, chương trình thám hiểm Mặt Trăng, Trạm vũ trụ Thiên Cung.
Tuy nhiên:
-
Vẫn chịu hạn chế từ công nghệ lõi (chip tiên tiến, phần mềm, hệ điều hành).
-
Thương hiệu Trung Quốc còn gặp rào cản niềm tin và hình ảnh tại các thị trường phương Tây (bảo mật, an ninh, chất lượng).
-
Nhưng tại châu Á, châu Phi, Nam Mỹ, hàng Trung Quốc lại được yêu thích nhờ giá cả + tính năng + tốc độ cập nhật.
4. Quốc gia nào có thể lặp lại mô hình này – và điều kiện thành công?
- Điều kiện cần: (i) Thị trường đủ lớn hoặc khả năng tiếp cận thị trường khu vực; (ii) Chuỗi cung ứng vật chất (nhà cung cấp cấp 2–3, vật liệu, khuôn – jig – tool) và hạ tầng logistics; (iii) Kỹ năng bậc trung (kỹ thuật viên, QA, công nhân lành nghề) + kỹ sư ứng dụng; (iv) Khung thể chế cho thử nghiệm – điều phối công suất – bảo hộ SHTT – mua sắm công minh bạch; (v) Kỷ luật tài khóa – tín dụng để tránh “đầu tư phong trào”.
- Điều kiện đủ: (i) Doanh nghiệp dẫn dắt có khả năng “kéo chuỗi”; (ii) Thiết kế – phần mềm – trải nghiệm trở thành lợi thế; (iii) Năng lực đổi mới tại chỗ (đo – học – cải tiến liên tục).
Nhật – Hàn – Đài chứng minh con đường này khả thi. Ấn Độ đang tiến theo hướng sản xuất quy mô + nội địa hóa dần. Đông Nam Á có cơ hội nếu nâng cấp nhà cung cấp nội, đầu tư hạ tầng và nhân lực, và gắn kết R&D ứng dụng với cụm công nghiệp.
Trung Quốc đã đi từ “làm thuê” sang “làm chủ” nhờ công thức Copy → Improve → Create + Speed.
Con đường này không mới – Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan đều từng đi qua – nhưng Trung Quốc có lợi thế quy mô dân số khổng lồ + tốc độ triển khai nhanh + chiến lược quốc gia nên kết quả bùng nổ hơn.
Ngày nay, “Created in China” đã trở thành hiện thực trong nhiều lĩnh vực: điện thoại, xe điện, AI, khoa học vũ trụ. Tuy vẫn còn hạn chế về công nghệ lõi và thương hiệu toàn cầu, nhưng Trung Quốc đã chứng minh rằng họ không còn là “xưởng gia công giá rẻ”, mà là một trung tâm sáng tạo toàn cầu.
