Chúng ta đang sống trong những ngày tháng sôi động nhất của kỷ nguyên số, khi mà Trí tuệ nhân tạo (AI) không còn là một khái niệm xa vời mà đã trở thành “trợ lý ảo” thường trực trên điện thoại của hàng triệu người Việt. Tuy nhiên, đằng sau sự tiện lợi và tốc độ xử lý thông tin đáng kinh ngạc ấy là những “vùng tối” mà ít ai để ý tới. Bạn có bao giờ tự hỏi: Liệu dữ liệu cá nhân mình chia sẻ với chatbot có thực sự an toàn? Tin tức mình đọc sáng nay có phải do máy viết sai sự thật? Hay những quyết định tài chính của mình có đang bị thuật toán thao túng?
Việc hiểu rõ các rủi ro khi sử dụng AI không phải để chúng ta quay lưng với công nghệ, mà là để làm chủ nó một cách thông minh hơn. Dựa trên báo cáo thị trường mới nhất tháng 11/2025 của Cốc Cốc, bài viết này sẽ vạch trần những thách thức lớn nhất về bảo mật, tin giả và đạo đức mà người dùng Việt Nam đang phải đối mặt.
Những con số biết nói về rủi ro khi sử dụng AI tại Việt Nam
Mặc dù làn sóng AI đang bùng nổ mạnh mẽ với 78% người dùng sử dụng các công cụ này hàng tuần, nhưng tâm lý chung của thị trường vẫn là sự “vừa dùng vừa sợ”. Người dùng Việt Nam, với sự nhạy bén về công nghệ, đã sớm nhận ra rằng AI là một con dao hai lưỡi.
Số liệu từ báo cáo cho thấy một thực tế đáng suy ngẫm: Có tới 50% người dùng lo ngại vấn đề lạm dụng hoặc vi phạm quyền riêng tư dữ liệu cá nhân khi tương tác với các hệ thống AI. Đây là con số biết nói, phản ánh nỗi bất an sâu sắc về việc thông tin định danh của chúng ta có thể bị thu thập và sử dụng sai mục đích bất cứ lúc nào.
Không chỉ dừng lại ở bảo mật, 49% người dùng còn lo lắng về việc không ai chịu trách nhiệm khi AI gây ra hậu quả hoặc sự cố. Khi máy móc mắc sai lầm, ai sẽ là người đền bù thiệt hại cho bạn? Câu hỏi này vẫn đang là một khoảng trống lớn về pháp lý và đạo đức, tạo nên những rủi ro khi sử dụng AI mà chưa có lời giải thỏa đáng.
Chính vì những lo ngại này, người dùng vẫn giữ một khoảng cách nhất định. Có tới 84% người được khảo sát khẳng định họ vẫn ưu tiên tương tác với con người hơn là AI khi cần xử lý các vấn đề quan trọng. Điều này chứng tỏ niềm tin vào công nghệ vẫn chưa đủ lớn để thay thế hoàn toàn yếu tố con người trong các quyết định mang tính sống còn.
Dữ liệu cá nhân của bạn đang bị đe dọa như thế nào?
Trong danh sách các rủi ro khi sử dụng AI, mối đe dọa về quyền riêng tư và bảo mật dữ liệu luôn đứng đầu bảng. Cơ chế hoạt động của hầu hết các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) hiện nay là thu thập và học hỏi từ chính dữ liệu đầu vào (input) của người dùng. Điều này đồng nghĩa với việc, mỗi khi bạn nhập một đoạn chat, tải lên một tài liệu hay chia sẻ một bức ảnh, bạn đang vô tình “nạp” thông tin cho hệ thống.
Báo cáo năm 2025 chỉ ra rằng 60% người dùng Việt Nam yêu cầu phải có biện pháp bảo vệ tuyệt đối dữ liệu cá nhân. Đây là nhu cầu hoàn toàn chính đáng. Hãy thử tưởng tượng kịch bản: Một nhân viên vô tình sao chép mã nguồn (code) bảo mật của công ty dán vào ChatGPT để nhờ sửa lỗi, hoặc một bệnh nhân nhập toàn bộ hồ sơ bệnh án của mình lên chatbot để nhờ tư vấn.
Những thông tin nhạy cảm này hoàn toàn có thể bị lưu trữ lại và xuất hiện trong câu trả lời cho một người dùng khác. Đó chính là những lỗ hổng chết người tạo nên rủi ro khi sử dụng AI mà các doanh nghiệp và cá nhân thường xem nhẹ.
Hơn nữa, ranh giới giữa việc “cá nhân hóa trải nghiệm” (40% người dùng kỳ vọng) và “xâm phạm đời tư” là rất mong manh. Để AI hiểu bạn và phục vụ bạn tốt hơn, nó cần dữ liệu của bạn. Nhưng trao dữ liệu bao nhiêu là đủ và ai cam kết dữ liệu đó không bị bán cho bên thứ ba? Khi chưa có câu trả lời chắc chắn, nguyên tắc “Zero-trust” (Không tin tưởng tuyệt đối) là lá chắn tốt nhất để bạn giảm thiểu các rủi ro khi sử dụng AI liên quan đến bảo mật.
Khi AI trở thành công cụ phát tán tin giả và lừa đảo
Một trong những rủi ro khi sử dụng AI gây nhức nhối nhất hiện nay chính là khả năng tạo ra và lan truyền thông tin sai lệch (Fake News) với tốc độ chóng mặt. Nếu như trước đây, tin giả cần con người biên soạn thủ công, thì giờ đây, AI có thể sản xuất hàng nghìn bài viết giả mạo chỉ trong tích tắc, với văn phong trôi chảy và thuyết phục đến mức khó tin.
Theo khảo sát, 45% người dùng Việt Nam lo ngại AI sẽ lan truyền thông tin sai lệch với tốc độ nhanh, gây hoang mang dư luận. Nguy hiểm hơn, công nghệ Deepfake (giả mạo âm thanh, hình ảnh) đang bị kẻ xấu lợi dụng để thực hiện các cuộc gọi lừa đảo, giả danh người thân để chiếm đoạt tài sản. Đây là lý do tại sao có tới 67% người dùng cho rằng cần phải có biện pháp mạnh mẽ để ngăn chặn việc sử dụng AI cho mục đích xấu.
Trong lĩnh vực báo chí và truyền thông, dù 53% độc giả sẵn sàng đọc nội dung do AI sản xuất, nhưng vẫn còn đó 24% lo ngại về chất lượng và tính xác thực của thông tin. Rủi ro khi sử dụng AI ở đây không chỉ là tin giả, mà là sự xói mòn niềm tin vào sự thật. Khi không còn phân biệt được đâu là ảnh thật, đâu là ảnh AI, đâu là tin chính thống, đâu là tin bịa đặt, xã hội sẽ rơi vào trạng thái hoài nghi cực độ.
Giới hạn đạo đức và những quyết định sai lầm của máy móc
Bên cạnh các vấn đề kỹ thuật, rủi ro khi sử dụng AI còn bao trùm cả khía cạnh đạo đức và nhân văn. Một hệ thống máy móc vô tri liệu có thể đưa ra các quyết định công bằng? Câu trả lời là chưa chắc chắn. Dữ liệu huấn luyện AI được lấy từ internet, nơi chứa đựng cả những định kiến (bias) của xã hội. Do đó, 19% người dùng đã bày tỏ lo ngại về tính thiên kiến của AI, sợ rằng nó sẽ phân biệt đối xử về giới tính, chủng tộc hoặc quan điểm trong các câu trả lời.
Vấn đề bản quyền cũng là một điểm nóng trong tranh luận về rủi ro khi sử dụng AI. Có tới 40% người dùng chú ý tới việc AI có thể đang vi phạm bản quyền, “xào nấu” ý tưởng của các nghệ sĩ và nhà sáng tạo gốc mà không xin phép. Việc này không chỉ ảnh hưởng đến thu nhập của giới sáng tạo mà còn đặt ra những thách thức pháp lý chưa từng có.
Ngoài ra, sự thiếu hụt cảm xúc cũng là một rào cản lớn. 31% người dùng lo ngại AI thiếu tính sáng tạo và cảm xúc thực sự. Trong các tình huống cần sự thấu cảm như tư vấn tâm lý hay giải quyết khiếu nại, sự lạnh lùng của thuật toán có thể làm trầm trọng thêm vấn đề, tạo ra những trải nghiệm tồi tệ cho khách hàng. Đây là một rủi ro khi sử dụng AI mà các doanh nghiệp muốn ứng dụng chatbot chăm sóc khách hàng cần đặc biệt lưu tâm.
Vì sao con người vẫn là “chốt chặn” cuối cùng?
Dù AI có thông minh đến đâu, nó vẫn chưa thể thay thế hoàn toàn vai trò của con người, đặc biệt là trong các lĩnh vực YMYL (Your Money or Your Life) – những lĩnh vực ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và túi tiền của bạn. Số liệu báo cáo đã khẳng định một chân lý: Khi đụng đến vấn đề sinh tử hay tài sản, con người vẫn là lựa chọn số một.
Cụ thể, có tới 80% người dùng kiên quyết chọn tương tác với con người trong lĩnh vực y tế và sức khỏe, và con số tương tự (80%) cũng được ghi nhận trong các giao dịch tài chính. Chỉ có vỏn vẹn 20% dám đặt niềm tin vào AI ở các khía cạnh này. Điều này cho thấy người dùng nhận thức rất rõ về rủi ro khi sử dụng AI: máy móc có thể gặp lỗi “ảo giác” (hallucination) – bịa ra thông tin sai lệch một cách đầy tự tin. Một lời khuyên sai về y tế hay một lệnh chuyển tiền nhầm địa chỉ do AI thực hiện có thể dẫn đến hậu quả khôn lường.
Trong bối cảnh đó, con người đóng vai trò là “chốt chặn” cuối cùng để kiểm chứng, đánh giá và chịu trách nhiệm. AI nên được định vị là công cụ hỗ trợ (Co-pilot) giúp bác sĩ chẩn đoán nhanh hơn, giúp chuyên viên tài chính phân tích dữ liệu tốt hơn, chứ không phải là người ra quyết định thay thế (Autopilot). Nhận thức đúng vị thế này sẽ giúp chúng ta giảm thiểu đáng kể các rủi ro khi sử dụng AI.
Hãy là người dùng thông thái
Tóm lại, rủi ro khi sử dụng AI là một phần không thể tách rời của bức tranh công nghệ hiện đại. Từ nguy cơ lộ lọt dữ liệu cá nhân, vấn nạn tin giả, lừa đảo Deepfake cho đến những tranh cãi về đạo đức và bản quyền, tất cả đều đang đặt ra những thách thức to lớn cho người dùng Việt Nam.
Tuy nhiên, sợ hãi không phải là giải pháp. Thay vào đó, hãy trang bị cho mình tư duy “Trust but Verify” (Tin tưởng nhưng phải kiểm chứng). Đừng bao giờ chia sẻ thông tin định danh nhạy cảm với các chatbot công cộng. Hãy luôn kiểm tra chéo (cross-check) các thông tin do AI cung cấp với các nguồn chính thống. Và quan trọng nhất, hãy nhớ rằng trong những quyết định trọng yếu của cuộc đời, trí tuệ và trực giác của con người vẫn là thứ không thể thay thế.
Hiểu rõ rủi ro khi sử dụng AI chính là bước đầu tiên để bạn khai thác sức mạnh của nó một cách an toàn và hiệu quả nhất. Trong bài viết tiếp theo, chúng ta sẽ cùng khám phá xem các doanh nghiệp và Marketer đang làm gì để vượt qua những rào cản niềm tin này và ứng dụng AI vào kinh doanh một cách bền vững.
Xem thêm
Báo Cáo Toàn Cảnh Thị Trường AI Việt Nam 2025: Từ Trào Lưu Đến Xu Thế Tất Yếu
