KHỞI NGHIỆP – TRÒ CHƠI MẠO HIỂM CỦA NHỮNG KẺ “HƠI LIỀU” VÀ “RẤT TỈNH”!

1. Khởi nghiệp là gì?

Nghe cao siêu vậy thôi, nhưng khởi nghiệp đơn giản là:
“Bỏ tiền, bỏ công, bỏ ngủ, bỏ ăn… và có nguy cơ bỏ luôn tất cả.”
Nếu bạn nghĩ khởi nghiệp là con đường tự do tài chính, xin chia buồn — có thể bạn sẽ tự do… khỏi tài chính nhanh hơn bạn tưởng.
Nhưng nói đi cũng phải nói lại, khởi nghiệp chính là hành trình hiện thực hóa ảo tưởng: biến ý tưởng thành tiền, biến nỗi đau thị trường thành cơ hội, và biến bản thân thành một người không còn sợ thất bại… vì đã thất bại quá nhiều.
Khởi nghiệp không phải là “làm chủ” mà là “làm nô lệ cho ý tưởng của chính mình”, tổ chức mọi thứ từ vốn liếng đến khách hàng, và đối mặt với sự không chắc chắn để kiếm lợi nhuận. Hãy tưởng tượng: Bạn như một đầu bếp tự chế ra món ăn mới, nêm nếm rủi ro, và hy vọng thực khách không phun ra. Nếu thành công, bạn là Gordon Ramsay; thất bại, bạn là đầu bếp đường phố bán hàng ế.

2. Vậy Tinh thần khởi nghiệp là gì?

Tinh thần khởi nghiệp không phải chỉ là “dám nghĩ dám làm” — mà là dám nghĩ dám làm và dám… chịu đòn.

Nó là sự pha trộn giữa:

• Sự lạc quan vô lý → Tin rằng ý tưởng của mình “chắc chắn thành công” dù chưa có khách hàng nào chịu trả tiền.
• Sự lì lợm phi lý → Bị từ chối 99 lần, vẫn cười tươi: “Chắc họ chưa hiểu mình thôi!”
• Sự tỉnh táo cần thiết → Biết khi nào nên pivot, khi nào nên stop-loss, và khi nào nên “ôm mền về với mẹ”.

Khởi nghiệp giống như một con virus lành tính: Lây nhiễm vào bạn sự thôi thúc sáng tạo, dám nghĩ dám làm, biến vấn đề thành cơ hội. Không phải ai cũng có sẵn, nhưng ai cũng có thể “nhiễm” nếu chịu chơi. Nó khiến bạn nhìn vào công việc hàng ngày và nghĩ: “Làm thế quái nào để làm tốt hơn?” – thay vì ngồi than vãn. Giống như siêu anh hùng nội tại, nhưng thay vì áo choàng, bạn mặc áo phông cũ kỹ và cầm laptop cà tàng.

Nói cách khác, tinh thần khởi nghiệp là vừa bay vừa sửa máy bay… trong khi dưới đất toàn là núi.

3. Đặc điểm của tinh thần khởi nghiệp

Người có “gene khởi nghiệp” thường có những triệu chứng:

• Nhìn thấy cơ hội ở mọi nơi
  Người bình thường nhìn một tách cà phê → “Ngon ghê!”
  
  Nhà khởi nghiệp nhìn → “Mở chuỗi 500 quán cà phê kiểu mới được nè!”
• Thích “đau” và nghiện “thất bại”
  Ai chưa từng bị khách bùng nợ, bị cổ đông quay lưng, bị ngân hàng dí… chưa được công nhận là dân khởi nghiệp chính hiệu.
• Thường xuyên hoang tưởng hợp lý
  Tin rằng một ngày nào đó startup của mình sẽ “đánh bại Apple” trong khi hiện tại… website còn chưa load nổi trên 3G.

Ttinh thần khởi nghiệp không phải là siêu năng lực, mà là bộ sưu tập những “tật xấu” hữu ích. Dưới đây là vài đặc điểm chính, theo kiểu của tôi:

• Tò mò và thích thử nghiệm: Bạn như đứa trẻ nghịch ngợm, luôn hỏi “Tại sao?” và “Nếu thì sao?”. Không sợ thất bại, vì mỗi lần ngã là một bài học – miễn đừng ngã chết.
• Lãnh đạo tự nhiên và thích rủi ro: Bạn dẫn dắt mà không cần chức vụ, và coi rủi ro như cờ bạc – tính toán rồi mới đánh cược, nhưng vẫn sẵn sàng mất sạch.
• Sáng tạo và kiên trì: Ý tưởng mới mẻ, nhưng phải dai như đỉa – thất bại 99 lần để thành công lần thứ 100. Tôi từng mất 3 startup trước khi cái thứ 4 sống sót.
• Tự tin và thích học hỏi: Biết mình biết ta, nhưng luôn đói kiến thức. Không phải kiêu ngạo, mà là “tôi có thể làm được, dù phải học từ YouTube”.

Nói chung, nếu bạn thấy mình hay thức trắng đêm nghĩ ý tưởng thay vì ngủ, chào mừng đến câu lạc bộ.

4. Vai trò và ý nghĩa của tinh thần khởi nghiệp

Đối với cá nhân

• Khởi nghiệp dạy bạn khiêm tốn: Sau vài lần vỡ nợ, bạn sẽ thấy… mình bé như hạt bụi trong vũ trụ.
• Khởi nghiệp dạy bạn bản lĩnh: Khi bạn sống sót qua mùa gọi vốn thất bại, bạn miễn nhiễm với drama họ hàng.

Đối với doanh nghiệp

• Tinh thần khởi nghiệp tạo DNA đổi mới.
• Một công ty mà nhân sự ai cũng “ngại rủi ro” → đó không phải startup, đó là “state-up” — đứng im chờ chết.

Đối với xã hội và nền kinh tế

• Khởi nghiệp tạo việc làm mới, ngành nghề mới và mơ ước mới.
• Những tên tuổi như Apple, Amazon, Tesla từng chỉ là “một cái garage” và một chút “điên”.
• Một quốc gia mà lớp trẻ dám khởi nghiệp → kinh tế sẽ phát triển.
• Nhưng nếu cả xã hội đều khởi nghiệp → … lại cần thêm vài ngân hàng cứu trợ.

5. Cách rèn luyện và duy trì tinh thần khởi nghiệp

• Học cách yêu thất bại: Mỗi lần fail, đừng chỉ khóc → hãy phân tích tại sao fail.
• Chọn cộng sự thông minh hơn bạn: Đồng đội giỏi biến startup nhỏ thành công ty tỷ đô, đồng đội dở… biến bạn thành con nợ tỷ đồng.
• Tập trung vào khách hàng, không phải ego: Khách hàng không quan tâm bạn “đam mê” thế nào, họ chỉ quan tâm giải pháp của bạn có đáng tiền hay không.
• Rèn thói quen học liên tục: Công nghệ, AI, hành vi người dùng… thay đổi từng ngày. Dừng học nghĩa là… chuẩn bị dừng startup.
• Nuôi dưỡng mindset tăng trưởng: Đọc sách, học khóa online, và coi thất bại là “học phí”. Bắt đầu nhỏ: Giải quyết vấn đề hàng ngày như startup mini.
• Mạng lưới và thử thách bản thân: Kết nối với “đồng bọn” – hội startup, LinkedIn, Reddit. Chấp nhận rủi ro nhỏ, như bỏ việc ổn định (nhưng có kế hoạch B nhé).
• Duy trì: Cân bằng và tái tạo: Đừng cháy kiệt – ngủ đủ, tập gym, và nhớ ơn thất bại. Tôi duy trì bằng cách viết nhật ký “hôm nay suýt phá sản thế nào”.

Hài hước thay, cách tốt nhất là thất bại vài lần – nó rèn bạn cứng cáp hơn cả kim cương.

6. Khởi nghiệp thời AI khác gì trước đây?

Trước 2025, khởi nghiệp như đánh trận thủ công: Bạn cần đội quân lớn, vốn khủng, và may mắn. Bây giờ, thời AI 2025, nó như có siêu vũ khí – nhưng ai cũng có, nên cuộc chơi khốc liệt hơn. Khác biệt lớn: AI giảm rào cản – startup một người có thể dùng AI để tự động hóa, phân tích dữ liệu, thậm chí sáng tạo ý tưởng, giúp tăng doanh thu nhanh hơn (78% công ty dùng AI năm 2024).

Nhưng thường thì: AI ưu ái đại gia, startup nhỏ phải “AI-native” để sống sót, và rủi ro thất nghiệp tăng vì AI thay thế việc làm. Trước kia, ý tưởng là vua; giờ AI là hoàng hậu – bạn phải kết hôn với nó để thống trị. Mỉa mai: Nhiều startup AI hype nhưng chưa lời lãi, như bong bóng dot-com tái sinh.

Thời AI, không biết tận dụng AI → khởi nghiệp như chạy marathon với đôi dép lào.

7. So sánh tinh thần khởi nghiệp Việt Nam & phương Tây

Ở Việt Nam, tinh thần khởi nghiệp như xe máy Honda: Linh hoạt, bền bỉ, và chạy được trên mọi địa hình lầy lội – từ kinh tế chuyển đổi đến chính sách thay đổi. Người Việt dám nghĩ dám làm cao hơn Mỹ hay Đài Loan, nhờ văn hóa “cần kiệm liêm chính” pha lẫn tinh thần đường phố – startup từ quán cà phê, tập trung quan hệ và thích nghi nhanh. Nhưng thâm sâu: Ít rủi ro lớn vì sợ thất bại xã hội, và phụ thuộc chính phủ hơn.

Phương Tây (Mỹ, châu Âu) thì như Tesla: Sáng tạo cao cấp, rủi ro cao, và được hỗ trợ bởi hệ sinh thái mạnh – vốn dễ tiếp cận, văn hóa thất bại là “bài học”. Mỹ dẫn đầu nhờ “American Dream”, châu Âu cân bằng hơn với phúc lợi xã hội. Khác biệt: Việt Nam mạnh về số lượng startup nhỏ (60% tự doanh), nhưng ít unicorn; Tây mạnh scale-up nhờ mạng lưới toàn cầu. Mỉa mai: Việt Nam đánh bại Mỹ trong chiến tranh, giờ đang “đánh bại” bằng tinh thần doanh nhân – nhưng cần học Tây về sáng tạo để không mãi là “nhà máy giá rẻ”.

Người Tây hay nói:
“Fail fast, fail forward.”

Còn dân ta thì:

“Fail xong… thôi, về làm công ty nhà nước cho chắc.” 

Khởi nghiệp không phải trò chơi. Nó là một cuộc chiến dài hơi giữa:

• Giấc mơ và thực tế
• Tham vọng và khả năng
• Công nghệ và con người

Và trong thời đại AI, khởi nghiệp không còn là chuyện “đi buôn” nữa — mà là đi đua tốc độ. Người thắng không phải người nhiều vốn nhất, mà là người học nhanh nhất, thích nghi nhanh nhất, và biết dùng AI thông minh nhất.
Thế đấy!.