Bạn và Tôi chắc không ít lần từng tự hỏi, ai thực sự đứng sau những quyết định lớn lao của một người như Donald Trump? Tôi cũng từng nghĩ về điều đó, nhất là khi nhìn vào bức tranh tài chính toàn cầu, nơi đồng đô la Mỹ (USD) dường như là một chiếc chìa khóa mở mọi cánh cửa. Nhưng càng tìm hiểu, tôi càng nhận ra câu chuyện này không đơn giản như những gì ta thấy trên mặt báo.
Hãy tưởng tượng thế này: gần 200 năm nay, nước Mỹ – một quốc gia hùng mạnh – dường như không hoàn toàn nắm quyền kiểm soát hệ thống tài chính của chính mình. Người ta hay nhắc đến “kẻ mà ai cũng biết là ai đó”, một thế lực vô hình đứng sau, điều khiển những chính sách lớn, còn Tổng thống hay Nội các Mỹ đôi khi chỉ là người thực thi. Nghe có vẻ khó tin, nhưng hãy cùng tôi lật giở vài trang lịch sử.
Từ năm 1913, khi Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) ra đời, mọi chuyện bắt đầu thay đổi. FED, dù được gọi là ngân hàng trung ương, lại không hoàn toàn thuộc về nhà nước. Nó giống như một liên minh của các ngân hàng tư nhân, nắm quyền phát hành USD. Điều kỳ lạ là mỗi khi Mỹ cần tiền, chính phủ phải vay từ FED và trả lãi. Nghĩa là cứ in tiền là nợ thêm – một vòng xoay tài chính khiến tôi không khỏi băn khoăn. Làm sao một quốc gia mạnh mẽ như vậy lại để hệ thống tiền tệ của mình rơi vào tay một tổ chức độc lập như thế?
Rồi sau Thế chiến II, với hiệp định Bretton Woods, USD trở thành đồng tiền thống trị thế giới. Các quốc gia khác phải lao động, xuất khẩu để kiếm USD, trong khi Mỹ có thể in tiền để mua hàng hóa từ khắp nơi. Đó là một đặc quyền mà không quốc gia nào khác có được. Nhưng đặc quyền này cũng đi kèm một cái giá: nợ công của Mỹ cứ tăng mãi, đến mức phải liên tục nâng trần nợ để tránh vỡ nợ. Tôi tự hỏi, nếu Mỹ nợ nhiều như vậy, thì họ nợ ai? Và ai hưởng lợi nhiều nhất từ việc USD kiểm soát thế giới?
Giờ hãy nói về Trump – một nhân vật đầy tranh cãi. Ông ấy từng công khai chỉ trích FED, đòi hỏi lợi ích cho nước Mỹ thay vì chạy theo toàn cầu hóa. Những quyết định như rút khỏi hiệp định đa phương hay áp thuế lên hàng hóa Trung Quốc khiến nhiều người nghĩ ông là kẻ thách thức hệ thống. Nhưng liệu có đơn giản vậy không? Tôi đôi khi tự hỏi, liệu Trump có thực sự là người đứng trước, hay chỉ là một quân cờ trong ván cờ lớn hơn? Có phải ông đại diện cho một nhóm tài phiệt muốn phá vỡ trật tự cũ để dựng lên một trật tự mới, nơi họ nắm quyền kiểm soát?
Trong khi đó, thế giới không đứng yên. Trung Quốc, Nga, Ấn Độ và các nước trong khối BRICS đang tìm cách thoát khỏi sự chi phối của USD. Họ giao dịch bằng đồng nội tệ, tích trữ vàng, thậm chí xây dựng hệ thống thanh toán riêng để không phụ thuộc vào SWIFT – một hệ thống tài chính do phương Tây kiểm soát. Châu Âu cũng từng lập ra đồng Euro, như một cách để bảo vệ mình khỏi sự thao túng của USD. Những động thái này khiến tôi nghĩ rằng, các nước lớn không muốn mãi bị “xén lông cừu” trong mỗi chu kỳ tài chính, khi tiền rẻ được bơm ra để thúc đẩy tăng trưởng, rồi các quỹ lớn lại thu mua tài sản giá rẻ mỗi lúc khủng hoảng.
Vậy ai đứng sau tất cả? Có thể là những thế lực tài chính đã thao túng dòng tiền toàn cầu từ hàng thế kỷ nay. Họ không ngồi trong Nhà Trắng, cũng không xuất hiện trên TV, nhưng ảnh hưởng của họ thì có khắp nơi. Có người nói Hollywood từng bóng gió về họ trong bộ phim Kingsman – một câu chuyện hư cấu, nhưng biết đâu lại ẩn chứa chút sự thật?
Cuối cùng, tôi nghĩ cuộc chiến này không chỉ là về Trump hay nước Mỹ. Nó là về cách đồng tiền định hình thế giới, về những người đứng sau bức màn, và về cách các quốc gia đang cố tìm lối đi riêng để không bị cuốn vào vòng xoay ấy. Trump, có lẽ, chỉ là một phần của câu chuyện – một người phát ngôn, một kẻ thách thức, hoặc một quân cờ. Nhưng để hiểu rõ hơn, có lẽ chúng ta cần nhìn sâu hơn vào chính hệ thống tài chính đang vận hành thế giới này.
Vậy Trump muốn gì khi định hình lại thế giới?
Khi tôi nghĩ về Donald Trump, tôi thấy một người dường như luôn muốn để lại dấu ấn – không chỉ trong nước Mỹ mà trên toàn thế giới. Khác với nhiều chính trị gia truyền thống, Trump không ngần ngại thách thức những gì được coi là chuẩn mực. Từ việc chỉ trích các hiệp định thương mại đa phương, rút Mỹ khỏi các tổ chức quốc tế, đến việc áp thuế lên Trung Quốc hay đòi hỏi đồng minh NATO chi tiêu nhiều hơn cho quốc phòng, ông dường như muốn viết lại luật chơi toàn cầu. Nhưng tại sao?
Tôi cảm nhận động cơ của Trump có thể xuất phát từ một niềm tin rằng nước Mỹ đã bị “lợi dụng” quá lâu. Trong các bài phát biểu, ông thường nhấn mạnh cụm từ “America First” – nước Mỹ trên hết. Với Trump, thế giới trước đây là một sân chơi không công bằng, nơi Mỹ bỏ ra quá nhiều – từ viện trợ quốc tế, chi phí quân sự, đến việc mở cửa thị trường – nhưng nhận lại chẳng bao nhiêu. Ông nhìn thấy các quốc gia khác, như Trung Quốc, vươn lên mạnh mẽ nhờ tận dụng toàn cầu hóa, trong khi nhiều ngành công nghiệp Mỹ suy yếu, việc làm biến mất, và nợ công thì cứ phình to.
Nhưng sâu hơn, tôi nghĩ Trump cũng muốn định hình lại trật tự tài chính và kinh tế toàn cầu để lấy lại quyền kiểm soát cho nước Mỹ – hoặc ít nhất, cho một phiên bản nước Mỹ mà ông hình dung. Ông từng công khai chỉ trích Cục Dự trữ Liên bang (FED), cho rằng họ giữ lãi suất quá cao hoặc quá thấp, làm tổn hại nền kinh tế Mỹ. Điều này khiến tôi tự hỏi: liệu Trump có đang cố đối đầu với chính hệ thống tài chính mà nhiều người tin là đang thao túng nước Mỹ từ phía sau? Hay ông chỉ muốn thay thế một nhóm quyền lực này bằng một nhóm khác, thân cận với mình hơn?
Mỹ đã mất gì từ các chính sách trước đây?
Nhìn lại vài thập kỷ qua, tôi không khỏi ngậm ngùi khi nghĩ về những gì nước Mỹ đã đánh đổi. Từ sau Thế chiến II, Mỹ trở thành “người anh cả” của thế giới phương Tây, gánh vác trách nhiệm dẫn dắt nền kinh tế toàn cầu, bảo vệ đồng minh qua NATO, và duy trì trật tự dựa trên đồng USD. Nhưng cái giá phải trả không hề nhỏ:
- Mất việc làm và ngành công nghiệp: Khi Mỹ thúc đẩy toàn cầu hóa, ký các hiệp định như NAFTA hay mở cửa cho Trung Quốc gia nhập WTO, hàng triệu việc làm trong ngành sản xuất đã rời khỏi Mỹ, chuyển sang các nước có chi phí lao động thấp hơn. Những thành phố công nghiệp như Detroit dần trở thành “thành phố ma”, với nhà máy đóng cửa và cộng đồng tan rã. Tôi từng đọc về những công nhân mất việc, họ không chỉ mất thu nhập mà còn mất cả niềm tin vào giấc mơ Mỹ.
- Tăng nợ công và phụ thuộc tài chính: Đồng USD là đồng tiền dự trữ thế giới, nhưng điều đó cũng khiến Mỹ dễ dàng chi tiêu quá mức. Chính phủ liên tục vay nợ để tài trợ chiến tranh, phúc lợi, hay các gói cứu trợ kinh tế. Đến nay, nợ công Mỹ đã vượt 33 nghìn tỷ USD, và phần lớn trong số đó là nợ các nhà đầu tư nước ngoài, bao gồm cả Trung Quốc và Nhật Bản. Tôi tự hỏi: một quốc gia hùng mạnh như Mỹ, sao lại để mình rơi vào cảnh nợ nần chồng chất như thế?
- Suy giảm ảnh hưởng địa chính trị: Mỹ đã chi hàng nghìn tỷ USD cho các cuộc chiến ở Iraq, Afghanistan, và các hoạt động quân sự khắp thế giới, nhưng kết quả lại không như mong đợi. Ảnh hưởng của Mỹ ở nhiều khu vực giảm sút, trong khi Trung Quốc và Nga dần mở rộng tầm ảnh hưởng qua các sáng kiến như Vành đai Con đường hay BRICS. Tôi cảm thấy như Mỹ đã bỏ ra quá nhiều sức lực để duy trì một trật tự thế giới, nhưng cuối cùng lại để các đối thủ vượt lên.
- Phụ thuộc vào chuỗi cung ứng toàn cầu: Toàn cầu hóa giúp hàng hóa rẻ hơn, nhưng cũng khiến Mỹ phụ thuộc vào các nước khác, đặc biệt là Trung Quốc, cho mọi thứ từ linh kiện điện tử đến dược phẩm. Khi đại dịch COVID-19 xảy ra, tôi nhận ra Mỹ thậm chí không sản xuất đủ khẩu trang hay máy thở cho chính mình. Đó là một cú sốc, làm lộ rõ điểm yếu của một nền kinh tế quá lệ thuộc vào bên ngoài.
Tôi nghĩ những mất mát này không chỉ là con số trên giấy, mà còn là niềm tin của người dân Mỹ vào hệ thống. Nhiều người cảm thấy họ bị bỏ lại phía sau, trong khi các tập đoàn đa quốc gia và giới tài phiệt ngày càng giàu có. Có lẽ đó chính là mảnh đất màu mỡ để Trump bước lên, với lời hứa sẽ “làm nước Mỹ vĩ đại trở lại”.
Sau tất cả, Trump làm được gì cho nước Mỹ và người dân Mỹ?
Giờ là câu hỏi lớn: liệu những gì Trump đã và đang làm có mang lại lợi ích thực sự cho nước Mỹ và người dân không? Tôi sẽ thử nhìn từ cả hai phía, để bức tranh được rõ ràng hơn.
Những gì Trump đã làm và tiềm năng lợi ích:
- Tái định hình thương mại quốc tế: Trump đã đàm phán lại NAFTA (thay bằng USMCA), áp thuế lên hàng Trung Quốc, và thúc đẩy các công ty đưa nhà máy về Mỹ. Những động thái này nhằm bảo vệ việc làm trong nước và giảm thâm hụt thương mại. Thực tế, một số ngành như thép và nông nghiệp Mỹ đã được hưởng lợi từ các chính sách này, dù cái giá là người tiêu dùng phải trả nhiều hơn cho hàng hóa. Tôi nghĩ nếu các công ty tiếp tục quay về Mỹ, đó có thể là một chiến thắng dài hạn cho người lao động.
- Tăng trưởng kinh tế nội địa: Trong nhiệm kỳ đầu, Trump cắt giảm thuế cho doanh nghiệp và cá nhân, giúp thúc đẩy thị trường chứng khoán và tạo thêm việc làm. Trước COVID-19, tỷ lệ thất nghiệp ở Mỹ xuống mức thấp kỷ lục, đặc biệt với người da màu và người gốc Tây Ban Nha. Tôi cảm nhận được sự lạc quan của nhiều người dân khi họ thấy thu nhập tăng lên, dù không phải ai cũng được hưởng lợi đều.
- Giảm phụ thuộc vào Trung Quốc: Trump đã đánh dấu một bước ngoặt khi coi Trung Quốc là đối thủ chiến lược, thúc đẩy các chính sách hạn chế công nghệ Trung Quốc (như Huawei) và khuyến khích sản xuất trong nước. Nếu Mỹ xây dựng lại chuỗi cung ứng nội địa, điều này có thể giúp nước Mỹ tự chủ hơn trong tương lai – một điều mà đại dịch đã cho thấy là vô cùng cần thiết.
- Thách thức hệ thống tài chính toàn cầu: Việc Trump công khai chỉ trích FED và kêu gọi cải cách hệ thống tài chính là điều hiếm thấy ở một tổng thống. Nếu ông thực sự muốn lấy lại quyền kiểm soát tiền tệ cho chính phủ Mỹ, đó có thể là một bước đi táo bạo để giảm sự phụ thuộc vào các thế lực tài phiệt. Nhưng tôi cũng tự hỏi: liệu ông có đủ sức để đối đầu với một hệ thống đã ăn sâu hàng thế kỷ?
Nhưng cũng có những rủi ro và hạn chế từ những chính sách của Trump
- Chia rẽ xã hội: Phong cách lãnh đạo của Trump, với những phát ngôn gây tranh cãi, đã làm sâu sắc thêm sự chia rẽ trong xã hội Mỹ. Tôi lo rằng nếu không có sự đoàn kết, những chính sách của ông – dù tốt đến đâu – cũng khó đạt hiệu quả lâu dài. Một nước Mỹ chia rẽ sẽ khó đối mặt với các thách thức toàn cầu.
- Tăng nợ công: Dù Trump hứa giảm nợ, thực tế nợ công vẫn tăng trong nhiệm kỳ của ông, do cắt giảm thuế và các gói cứu trợ COVID-19. Nếu Mỹ không tìm cách cân bằng ngân sách, gánh nặng này sẽ đè lên thế hệ tương lai, làm lu mờ những thành tựu kinh tế ngắn hạn.
- Rủi ro cô lập quốc tế: Việc rút khỏi các hiệp định như TPP hay WHO, cùng với căng thẳng với đồng minh, khiến Mỹ mất đi một phần ảnh hưởng toàn cầu. Tôi tự hỏi, liệu một nước Mỹ tập trung vào “America First” có thể duy trì vai trò lãnh đạo thế giới, hay sẽ để Trung Quốc và Nga lấp chỗ trống?
- Chưa giải quyết tận gốc hệ thống tài chính: Dù Trump chỉ trích FED, ông chưa đưa ra giải pháp cụ thể để thay đổi cấu trúc tài chính Mỹ. Nếu hệ thống vẫn nằm trong tay các ngân hàng tư nhân và giới tài phiệt, tôi e rằng người dân Mỹ khó có thể hưởng lợi thực sự từ những thay đổi của ông.
Vậy dàng sau tất cả người dân Mỹ được gì?
Tôi nghĩ những nỗ lực của Trump có thể mang lại một số lợi ích cho nước Mỹ, đặc biệt là việc bảo vệ ngành công nghiệp nội địa và giảm phụ thuộc vào Trung Quốc. Nếu ông thành công trong việc xây dựng một nền kinh tế tự chủ hơn, người dân Mỹ – đặc biệt là tầng lớp lao động – có thể thấy việc làm ổn định hơn, thu nhập tăng lên. Nhưng để đạt được điều đó, cần thời gian và sự đồng thuận, điều mà nước Mỹ hiện tại đang thiếu.
Tuy nhiên, tôi cũng lo rằng nếu Trump chỉ tập trung vào những chiến thắng ngắn hạn mà không giải quyết tận gốc vấn đề – như nợ công, hệ thống tài chính, hay sự chia rẽ xã hội – thì người dân Mỹ có thể vẫn phải đối mặt với những bất ổn cũ, chỉ dưới một hình thức mới. Và nếu ông thực sự muốn định hình lại thế giới, ông cần không chỉ sức mạnh của nước Mỹ, mà còn sự khéo léo để thuyết phục cả đồng minh lẫn đối thủ.
Bạn thấy đấy, câu chuyện về Trump và nước Mỹ không chỉ là về một người hay một chính sách. Nó là về cách một quốc gia tìm lại chính mình trong một thế giới đầy biến động. Chắc là vậy!.
