1. Thời đại của những “AI biết nghề”
Nếu Foundation AI là anh chàng đa tài – biết nói chuyện, biết viết thơ, biết dịch thuật, thậm chí còn dạy ta nấu ăn – thì Vertical AI lại giống một chuyên gia thực thụ: ít nói, không khoe khoang, nhưng “biết việc” đến tận chân tơ kẽ tóc của ngành.
Khi vertical AI biết làm việc chi tiết Vertical AI biết làm việc chi tiết.
Nó không quan tâm đến việc bạn muốn làm thơ hay vẽ tranh, mà chỉ tập trung trả lời:
Làm sao để chẩn đoán ung thư chính xác hơn?
Làm sao để tối ưu tồn kho mà không cần bói toán?
Hay làm sao để bán được thêm 500 ly cà phê mà không phải khuyến mãi rầm trời?
Đó chính là lý do Vertical AI ra đời – không phải để “thông minh hơn con người”, mà để “làm việc cùng con người” giỏi hơn.
2. Vì sao Foundation AI “thiên tài nhưng không thực tế”?
Foundation AI như GPT hay Gemini có thể làm gần như mọi thứ, nhưng cũng giống một sinh viên giỏi lý thuyết mà thiếu kinh nghiệm thực chiến.
Khi gặp bài toán cụ thể – ví dụ như thẩm định khoản vay, chẩn đoán bệnh, hay phân tích hồ sơ pháp lý – mô hình này dễ… “nói cho vui”, còn doanh nghiệp thì cười méo miệng vì rủi ro.
Vertical AI ra đời để giải quyết đúng vấn đề đó.
Nó không học kiến thức lung tung, mà học sâu về một ngành duy nhất – giống như bác sĩ chuyên khoa hay kỹ sư bảo trì tàu vũ trụ.
Khi gặp tình huống thực tế, nó phản ứng đúng, nhanh và chính xác.
Còn Foundation AI? Nó vẫn đang đọc tài liệu hướng dẫn.
3. Vertical AI “vào nghề” như thế nào?
Vertical AI không chỉ là mô hình, mà là sự kết hợp giữa ba yếu tố:
Dữ liệu chuyên ngành sâu đến mức khô khan.
Kiến thức nghiệp vụ mà người ngoài ngành không thể hiểu nổi.
Và một mô hình AI được tinh chỉnh đến từng quy trình nhỏ nhất.
- Là mô hình Vertical AI biết làm việc chi tiết, cụ thể cho từng ngành nghề kinh doanh.
Nó giống như bạn thuê một nhân viên mới, nhưng nhân viên đó đã đọc hết sổ tay vận hành, thuộc lòng các quy định, và biết trước bạn muốn gì mỗi khi bạn thở dài.
Ví dụ, trong ngành y, Vertical AI giúp bác sĩ phát hiện khối u trên ảnh MRI trước khi mắt người kịp nhận ra.
Trong ngân hàng, nó phân tích hàng nghìn biến để dự báo rủi ro tín dụng.
Trong bán lẻ, nó biết khách hàng nào sắp “bỏ giỏ hàng” để kịp tung ra gói khuyến mãi “thôi thì mua luôn đi anh”.
4. Những “nhân viên AI” đang thay đổi cuộc chơi
Trên thế giới, hàng loạt công ty đang biến Vertical AI thành lợi thế cạnh tranh thực sự.
PathAI và Tempus làm thay đổi y học bằng AI chẩn đoán bệnh.
Zest AI giúp ngân hàng cấp tín dụng mà không cần đoán mò.
C3.ai tối ưu năng lượng, dự báo sự cố máy móc trước khi nhà máy… nổ tung.
Aforza dùng AI để hướng dẫn nhân viên bán hàng ngoài thị trường – kiểu như “Google Maps” cho doanh số.
Điểm chung của họ?
Không nói nhiều về công nghệ, mà nói về hiệu quả kinh doanh – tăng năng suất, giảm chi phí, và ra quyết định chính xác.
Còn AI “đa năng” thì vẫn đang… thảo luận trên mạng về triết lý của Turing.
5. So sánh: Foundation AI vs Vertical AI
| Tiêu chí | Foundation AI | Vertical AI |
|---|---|---|
| Phong cách | Tổng hợp, vạn năng, kiểu “biết tuốt” | Chuyên sâu, thực dụng, “nói ít làm nhiều” |
| Cách học | Học từ cả Internet | Học từ dữ liệu ngành – thứ người thường không hiểu nổi |
| Nhiệm vụ | Viết, nói, tán gẫu | Làm việc, dự đoán, ra quyết định |
| Độ chính xác | Đôi khi hơi… mơ mộng | Gần như “học việc lâu năm” |
| Ứng dụng | Chatbot, sáng tạo nội dung | Bệnh viện, ngân hàng, nhà máy, chuỗi cung ứng |
| Mức lương giả định | Freelance đa ngành | Chuyên gia cố vấn hàng đầu ngành |
Tóm lại, nếu Foundation AI là giáo sư đại học, thì Vertical AI là tay kỹ sư kỳ cựu trong nhà máy – ít nói, nhưng không thể thiếu.
6. Tương lai: khi AI không chỉ “nói chuyện” mà “đi làm”
Tương lai của AI không nằm ở những bài thơ do robot sáng tác, mà ở việc AI có thể vận hành doanh nghiệp hiệu quả hơn con người.
Vertical AI sẽ xuất hiện ở mọi ngành: bác sĩ có AI phụ tá, kỹ sư có AI giám sát, kế toán có AI kiểm toán, nhà bán lẻ có AI dự báo hành vi người mua.
Các tập đoàn lớn đang chạy đua để tạo ra “AI riêng của ngành mình”, còn startup thì tìm cách chiếm ngách nhỏ nhưng sâu – ví dụ “AI dành cho nha khoa”, “AI cho logistics lạnh”, hay “AI cho quản lý trang trại cà phê”.
Và như mọi cuộc cách mạng trước đây, kẻ thắng không phải là người mạnh nhất về công nghệ, mà là người ứng dụng đúng chỗ.
7. AI không chỉ cần biết mọi thứ, chỉ cần biết “chi tiết của bạn”
Vertical AI là minh chứng cho triết lý kinh doanh cổ điển: “Làm một việc, nhưng làm thật giỏi.”
Trong khi thế giới vẫn mải mê tạo ra siêu trí tuệ biết tất cả, thì những AI “chuyên ngành” lặng lẽ tạo ra tiền thật, lợi nhuận thật, và giá trị thật.
Vì vậy, nếu Foundation AI là “bộ não vĩ đại của nhân loại”, thì Vertical AI chính là “bộ não kiếm tiền của doanh nghiệp”.
Và bạn biết đấy – trong kinh doanh, ai kiếm được tiền mới là người thông minh thật sự.
