Xu hướng thanh toán không tiền mặt (Cashless Payment)

Thanh toán không dùng tiền mặt (Cashless Payment) là hình thức thanh toán sử dụng các phương tiện điện tử hoặc công cụ tài chính thay vì tiền mặt để thực hiện giao dịch mua bán hàng hóa, dịch vụ. Các phương tiện phổ biến bao gồm thẻ ngân hàng (ATM, Visa, MasterCard), ví điện tử (MoMo, VNPAY), mã QR, mobile banking, internet banking, hoặc các công cụ như ủy nhiệm chi. Bản chất của Cashless Payment là giảm lượng tiền mặt lưu thông, tăng tính tiện lợi, an toàn, minh bạch và hiệu quả trong giao dịch, đồng thời giảm chi

Xu hướng thanh toán không dùng tiền mặt bắt đầu từ đâu và sức lan tỏa ra sao trên toàn cầu?

• Thanh toán không dùng tiền mặt bắt đầu từ những năm 1950 tại Mỹ với sự ra đời của thẻ tín dụng (như Diners Club năm 1950 và American Express năm 1958). Đây là bước ngoặt đầu tiên, thay thế tiền mặt bằng công cụ tín dụng.
• Cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ tư (4.0) với sự phát triển của công nghệ số (internet, điện thoại thông minh, AI, blockchain) đã thúc đẩy mạnh mẽ Cashless Payment. Các quốc gia phát triển như Mỹ, Thụy Điển, và Nhật Bản tiên phong áp dụng công nghệ thanh toán điện tử vào thập niên 1990-2000.
• Sự bùng nổ của ví điện tử và thanh toán di động (như PayPal ra mắt năm 1998, Alipay năm 2004 tại Trung Quốc) đã mở rộng phạm vi Cashless Payment, đặc biệt ở các nước đang phát triển.

Sức lan tỏa toàn cầu:

• Châu Âu: Thụy Điển dẫn đầu xu hướng không tiền mặt, với nhiều cửa hàng từ chối chấp nhận tiền mặt. Các quốc gia như Na Uy, Đan Mạch, và Phần Lan cũng có tỷ lệ sử dụng tiền mặt rất thấp, nhờ vào cơ sở hạ tầng công nghệ mạnh và niềm tin vào thanh toán số.
• Châu Á: Trung Quốc là một ví dụ nổi bật, với Alipay và WeChat Pay chiếm lĩnh thị trường, xử lý hàng tỷ giao dịch mỗi ngày. Ấn Độ thúc đẩy Cashless Payment qua sáng kiến “Digital India” và ứng dụng UPI (Unified Payments Interface).
• Châu Mỹ: Mỹ vẫn sử dụng tiền mặt ở một số lĩnh vực, nhưng các ứng dụng như Apple Pay, Google Pay và Venmo đã phổ biến, đặc biệt ở giới trẻ.
• Châu Phi: Kenya dẫn đầu với M-Pesa, một nền tảng thanh toán di động giúp người dân ở vùng nông thôn tiếp cận dịch vụ tài chính.
• Cashless Payment lan tỏa mạnh mẽ nhờ sự phổ biến của smartphone (hơn 6,6 tỷ người dùng toàn cầu tính đến 2023) và internet. Đại dịch COVID-19 (2020-2022) là chất xúc tác lớn, thúc đẩy thanh toán không tiếp xúc để giảm lây nhiễm.

Các Quốc gia ít sử dụng tiền mặt nhất hiện nay

Thụy Điển được coi là quốc gia ít sử dụng tiền mặt nhất thế giới:

• Theo Ngân hàng Trung ương Thụy Điển (Riksbank), chỉ khoảng 1% GDP của quốc gia này liên quan đến giao dịch tiền mặt vào năm 2023.
• Hơn 98% giao dịch ở Thụy Điển là điện tử, với các phương thức như thẻ ngân hàng, ứng dụng Swish (một hệ thống thanh toán di động), và mã QR.
• Nhiều cửa hàng, nhà hàng, thậm chí xe buýt ở Thụy Điển từ chối tiền mặt, và xu hướng “xã hội không tiền mặt” được dự đoán sẽ hoàn thiện vào năm 2030.
• Các quốc gia khác như Na Uy, Đan Mạch, và Trung Quốc cũng có tỷ lệ sử dụng tiền mặt rất thấp, nhưng Thụy Điển dẫn đầu nhờ chính sách hỗ trợ mạnh mẽ và cơ sở hạ tầng công nghệ tiên tiến.

Các doanh nghiệp nên nắm bắt xu hướng này ra sao? Để bắt kịp xu hướng TTKDTM, các doanh nghiệp cần.

1. Đầu tư vào công nghệ thanh toán:
   • Triển khai các giải pháp như máy POS, thanh toán qua mã QR, ví điện tử, hoặc tích hợp thanh toán không tiếp xúc (contactless) như Tap to Phone. Ví dụ: VNPAY SoftPOS tại Việt Nam cho phép doanh nghiệp nhỏ sử dụng điện thoại như máy POS.
   • Hợp tác với các tổ chức tài chính hoặc fintech (như NAPAS, VNPAY, MoMo) để tích hợp nhiều phương thức thanh toán.
2. Tăng cường bảo mật: Đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn bảo mật quốc tế như PCI DSS, PCI CPoC, và mã hóa dữ liệu để xây dựng niềm tin của khách hàng.
3. Đào tạo nhân viên và khách hàng: Nâng cao nhận thức về lợi ích của Cashless Payment, hướng dẫn khách hàng sử dụng ví điện tử, mã QR, hoặc thẻ một cách an toàn.
4. Đa dạng hóa phương thức thanh toán: Cung cấp nhiều lựa chọn như ví điện tử, thẻ tín dụng, trả góp (BNPL), hoặc thanh toán thời gian thực để thu hút nhiều đối tượng khách hàng.
5. Tận dụng dữ liệu: Sử dụng công nghệ AI, big data để phân tích hành vi khách hàng, cá nhân hóa dịch vụ, và tối ưu hóa trải nghiệm thanh toán.
6. Tham gia hệ sinh thái số: Kết nối với các nền tảng thương mại điện tử, dịch vụ công, hoặc đối tác để mở rộng phạm vi tiếp cận.

Bài học thành công từ các công ty toàn cầu

1. Alipay (Trung Quốc):
   • Alipay (thuộc Ant Group) ra mắt năm 2004, hiện xử lý hơn 1,2 tỷ giao dịch mỗi ngày, chiếm hơn 50% thị trường thanh toán di động Trung Quốc. Alipay đã biến đổi thói quen mua sắm, từ siêu thị đến hàng rong, bằng mã QR.
   • Đầu tư vào công nghệ di động và mã QR, tạo hệ sinh thái tích hợp (thanh toán, đầu tư, bảo hiểm), và tập trung vào trải nghiệm người dùng.
   • Doanh nghiệp nên ưu tiên các giải pháp thanh toán đơn giản, dễ sử dụng, và tích hợp vào đời sống hàng ngày.
2. Swish (Thụy Điển):
   • Swish, ra mắt năm 2012 bởi sáu ngân hàng lớn của Thụy Điển, hiện được hơn 80% dân số sử dụng. Ứng dụng cho phép chuyển tiền tức thời qua số điện thoại, chiếm 70% giao dịch bán lẻ.
   • Hợp tác liên ngân hàng và xây dựng nền tảng thanh toán thời gian thực giúp tăng độ phủ sóng và niềm tin của người dùng.
   • Doanh nghiệp cần hợp tác với các tổ chức tài chính để tạo ra giải pháp thanh toán liên thông, tiện lợi.
3. M-Pesa (Kenya):
   • Ra mắt năm 2007 bởi Safaricom, M-Pesa cho phép người dùng ở vùng nông thôn thực hiện giao dịch qua điện thoại cơ bản. Hiện nay, M-Pesa xử lý hơn 40% GDP của Kenya qua thanh toán di động.
   • Tập trung vào tài chính toàn diện, nhắm đến các khu vực khó tiếp cận ngân hàng, và sử dụng công nghệ đơn giản (như SMS).
   • Doanh nghiệp ở các thị trường đang phát triển nên phát triển các giải pháp thanh toán đơn giản, chi phí thấp để tiếp cận khách hàng nông thôn.
4. PayPal (Mỹ):
   • PayPal, ra mắt năm 1998, hiện có hơn 400 triệu người dùng toàn cầu. Hệ thống này hỗ trợ thanh toán quốc tế, thương mại điện tử, và tích hợp với nhiều nền tảng như eBay.
   • Tạo nền tảng thanh toán đa năng, hỗ trợ cả giao dịch nội địa và quốc tế, đồng thời ưu tiên bảo mật và trải nghiệm người dùng.
   • Doanh nghiệp nên xây dựng các giải pháp thanh toán có khả năng mở rộng quốc tế để hỗ trợ thương mại toàn cầu.

Thanh toán không dùng tiền mặt là xu hướng tất yếu, bắt nguồn từ các quốc gia phát triển và lan tỏa mạnh mẽ nhờ công nghệ số và đại dịch COVID-19. Thụy Điển hiện là quốc gia ít sử dụng tiền mặt nhất, với mục tiêu trở thành xã hội không tiền mặt vào năm 2030. Doanh nghiệp cần đầu tư vào công nghệ, bảo mật, và hợp tác để bắt kịp xu hướng này.