Mô hình kinh doanh hệ thống: Sao cho đúng luật!

Chủ nhật - 09/03/2025 19:07

Mô hình kinh doanh hệ thống kết hợp giữa xây dựng mạng lưới Cộng tác viên (CTV) bán hàng và cung cấp dịch vụ – một xu hướng đang phát triển tại Việt Nam. Với tính linh hoạt của cộng đồng kinh doanh Việt Nam đã nhanh chóng điều chỉnh các mô hình quốc tế cho phù hợp với điều kiện kinh doanh của Việt Nam và để triển khai mô hình này một cách hợp pháp và bền vững.

Mô hình kinh doanh hệ thống kết hợp giữa xây dựng mạng lưới Cộng tác viên (CTV) bán hàng và cung cấp dịch vụ – một xu hướng đang phát triển tại Việt Nam. Với tính linh hoạt của cộng đồng kinh doanh Việt Nam đã nhanh chóng điều chỉnh các mô hình quốc tế cho phù hợp với điều kiện kinh doanh của Việt Nam và để triển khai mô hình này một cách hợp pháp và bền vững, cần hiểu rõ các quy định pháp luật liên quan, đặc biệt là sự khác biệt giữa mô hình CTV hợp pháp và kinh doanh đa cấp (MLM) bất hợp pháp hoặc biến tướng.
Dưới đây là phân tích chi tiết và hướng dẫn cụ thể để làm đúng luật pháp tại Việt Nam:

1. Hiểu rõ mô hình kinh doanh hệ thống với mạng lưới CTV và dịch vụ:

Xây dựng mạng lưới CTV bán hàng: Bạn tuyển dụng CTV để quảng bá và bán sản phẩm/dịch vụ, họ nhận hoa hồng dựa trên doanh số. CTV có thể độc lập hoặc được khuyến khích tuyển thêm người khác vào mạng lưới.
Kèm theo dịch vụ: Ngoài sản phẩm hữu hình (hàng hóa), mô hình còn cung cấp dịch vụ (ví dụ: đào tạo, phần mềm, tư vấn, v.v.), tạo thêm giá trị gia tăng.
Tính phát triển: Mô hình này phổ biến trong các lĩnh vực như thương mại điện tử, giáo dục trực tuyến, dịch vụ tài chính, hoặc tiếp thị số.
Dropshipping kết hợp dịch vụ: CTV bán sản phẩm từ nhà cung cấp (không cần nhập hàng), đồng thời cung cấp dịch vụ hỗ trợ khách hàng hoặc tư vấn.
Khóa học online: CTV quảng bá khóa học và nhận hoa hồng, kèm theo dịch vụ hỗ trợ học viên (mentoring, tài liệu).

Nếu mô hình yêu cầu CTV tuyển thêm người và trả hoa hồng dựa trên doanh số tuyến dưới, nó có thể bị coi là kinh doanh đa cấp không đăng ký – điều bị cấm tại Việt Nam nếu không tuân thủ quy định.

2. Quy định pháp luật liên quan tại Việt Nam
a. Quy định chung về kinh doanh và cộng tác viên

Luật Thương mại 2005: Điều chỉnh hoạt động xúc tiến thương mại, bao gồm việc thuê CTV để bán hàng hoặc quảng bá dịch vụ. CTV được xem là đối tác hợp tác, không phải nhân viên chính thức.
Luật Doanh nghiệp 2020: Nếu bạn tổ chức mô hình này dưới dạng doanh nghiệp, cần đăng ký kinh doanh phù hợp (hộ kinh doanh, công ty TNHH, v.v.).
Luật Thuế:
- CTV cá nhân có thu nhập trên 100 triệu đồng/năm phải nộp thuế thu nhập cá nhân (TNCN) theo Luật Thuế TNCN 2007.
- Doanh nghiệp phải nộp thuế giá trị gia tăng (VAT) và thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN).

b. Quy định về kinh doanh đa cấp (Nghị định 40/2018/NĐ-CP)
Nếu mô hình của bạn có yếu tố "nhiều tầng" (CTV tuyển thêm CTV khác và nhận hoa hồng từ tuyến dưới), nó rơi vào phạm vi kinh doanh đa cấp:

Yêu cầu:
- Đăng ký với Bộ Công Thương và được cấp giấy chứng nhận kinh doanh đa cấp.
- Ký quỹ 5 tỷ đồng tại ngân hàng để bảo vệ quyền lợi CTV.
- Có sản phẩm/dịch vụ thực tế, không được trả thưởng chủ yếu từ việc tuyển dụng.
Các hình thức bị cấm:
- Yêu cầu CTV đóng phí tham gia không liên quan đến mua hàng/dịch vụ.
- Cung cấp thông tin sai lệch về lợi nhuận hoặc sản phẩm.
Hình phạt: Nếu hoạt động đa cấp không đăng ký, có thể bị phạt hành chính từ 20-100 triệu đồng hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự nếu gây thiệt hại lớn (theo Bộ luật Hình sự 2015).

c. Quy định về dịch vụ

Nếu dịch vụ liên quan đến lĩnh vực đặc thù (giáo dục, tài chính, y tế), cần tuân thủ luật chuyên ngành:
- Luật Giáo dục 2019: Dịch vụ đào tạo phải được cấp phép bởi cơ quan giáo dục.
- Luật Các tổ chức tín dụng 2010: Dịch vụ tài chính cần giấy phép từ Ngân hàng Nhà nước.
Luật An ninh mạng 2018: Nếu dịch vụ triển khai qua nền tảng online, phải đảm bảo bảo mật dữ liệu khách hàng và không vi phạm nội dung cấm.

3. Làm sao để xây dựng mô hình đúng luật pháp?
Để triển khai mô hình kinh doanh hệ thống với mạng lưới CTV và dịch vụ một cách hợp pháp, bạn cần thực hiện các bước sau:
a. Xác định mô hình rõ ràng

Không có tuyến dưới (giống Affiliate):
- CTV chỉ quảng bá sản phẩm/dịch vụ và nhận hoa hồng từ doanh số cá nhân.
- Ví dụ: CTV bán khóa học online, nhận 20% hoa hồng mỗi giao dịch.
- Hợp pháp: Không cần đăng ký đa cấp, chỉ cần tuân thủ Luật Thương mại và thuế.
Có tuyến dưới (giống MLM):
- CTV tuyển thêm CTV khác, nhận hoa hồng từ cả doanh số cá nhân và nhóm.
- Hợp pháp: Phải đăng ký kinh doanh đa cấp với Bộ Công Thương.

b. Đăng ký kinh doanh hợp pháp

Hộ kinh doanh cá thể: Phù hợp nếu quy mô nhỏ, không có yếu tố đa cấp.
Công ty TNHH/Cổ phần: Cần thiết nếu có mạng lưới lớn hoặc dịch vụ phức tạp. Đăng ký ngành nghề kinh doanh phù hợp (bán lẻ, dịch vụ tư vấn, v.v.).
Giấy phép đa cấp: Nếu mô hình có yếu tố nhiều tầng, nộp hồ sơ tại Bộ Công Thương (bao gồm kế hoạch trả thưởng, hợp đồng mẫu, sản phẩm/dịch vụ).

c. Thiết kế hệ thống trả thưởng minh bạch

Không yêu cầu phí tham gia: CTV không phải đóng tiền để gia nhập, trừ khi mua sản phẩm/dịch vụ để sử dụng hoặc bán.
Hoa hồng dựa trên doanh số thực tế: Tránh trả thưởng từ việc tuyển dụng, tập trung vào giá trị sản phẩm/dịch vụ bán được.
Ví dụ hợp pháp: CTV bán 1 khóa học giá 1 triệu đồng, nhận 200 nghìn hoa hồng; nếu tuyển CTV khác, chỉ nhận thưởng phụ từ doanh số của họ (10%), không phải từ phí gia nhập.

d. Đảm bảo sản phẩm/dịch vụ hợp pháp và chất lượng

Sản phẩm hữu hình: Phải có nguồn gốc rõ ràng, được phép lưu hành (đăng ký với Bộ Công Thương hoặc cơ quan liên quan).
Dịch vụ: Cần giấy phép nếu thuộc lĩnh vực đặc thù (giáo dục, tài chính). Ví dụ: dịch vụ đào tạo phải có nội dung được phê duyệt.
Tránh quảng cáo sai sự thật: Không放大了 (khuếch đại) công dụng hoặc hứa hẹn lợi nhuận không thực tế.

e. Ký hợp đồng rõ ràng với CTV

Hợp đồng cần nêu rõ:
- Quyền và nghĩa vụ của CTV (quảng bá, bán hàng, nhận hoa hồng).
- Chính sách hoa hồng (tỷ lệ, cách tính).
- Quyền hoàn trả sản phẩm/dịch vụ trong 30 ngày (nếu áp dụng đa cấp).
Hợp đồng phải tuân thủ Bộ luật Dân sự 2015 và Nghị định 40/2018 (nếu là đa cấp).

f. Tuân thủ nghĩa vụ thuế

Doanh nghiệp: Nộp thuế VAT, TNDN dựa trên doanh thu.
CTV: Nếu thu nhập trên 100 triệu đồng/năm, khấu trừ 10% thuế TNCN trước khi trả hoa hồng hoặc yêu cầu CTV tự kê khai.
Lưu trữ hóa đơn, chứng từ để báo cáo cơ quan thuế.

g. Giám sát và kiểm tra định kỳ

Theo dõi hoạt động của CTV để tránh vi phạm (quảng cáo sai sự thật, tuyển dụng bất hợp pháp).
Báo cáo Bộ Công Thương nếu là doanh nghiệp đa cấp (theo quy định 6 tháng/lần).

4. Ví dụ mô hình hợp pháp tại Việt Nam
Tên mô hình: Hệ thống CTV bán khóa học tiếng Anh online.

Cách hoạt động:
- Công ty cung cấp khóa học và dịch vụ hỗ trợ học viên (giáo viên kèm 1-1).
- CTV quảng bá qua mạng xã hội, nhận 20% hoa hồng mỗi đơn hàng.
- CTV có thể giới thiệu CTV khác, nhận thêm 5% hoa hồng từ doanh số tuyến dưới.
Hợp pháp hóa:
- Đăng ký công ty TNHH, ngành nghề kinh doanh giáo dục.
- Đăng ký hoạt động đa cấp với Bộ Công Thương (vì có tuyến dưới).
- Ký quỹ 5 tỷ đồng, ký hợp đồng rõ ràng với CTV.
- Đảm bảo khóa học được cấp phép bởi Sở Giáo dục.
Hợp pháp, minh bạch, tránh được định kiến về đa cấp biến tướng.
Thu hút CTV nhờ sản phẩm chất lượng và chính sách hoa hồng công bằng.

5. Lời khuyên để phát triển bền vững và đúng luật

Chọn mô hình đơn giản ban đầu: Nếu mới bắt đầu, tập trung vào mô hình Affiliate (không tuyến dưới) để tránh phức tạp pháp lý.
Xây dựng uy tín: Đầu tư vào chất lượng sản phẩm/dịch vụ thay vì chỉ dựa vào mạng lưới.
Tư vấn pháp lý: Thuê luật sư hoặc chuyên gia để kiểm tra mô hình trước khi triển khai quy mô lớn.
Giáo dục CTV: Đào tạo họ về cách bán hàng hợp pháp, tránh vi phạm quy định quảng cáo.
Theo dõi pháp luật: Cập nhật các thay đổi từ Nghị định 40/2018 hoặc các văn bản liên quan để điều chỉnh kịp thời.

Kinh doanh hệ thống với mạng lưới CTV và dịch vụ là một mô hình tiềm năng tại Việt Nam, nhưng để đúng luật pháp, cần phân biệt rõ giữa mô hình Affiliate và Đa cấp. Nếu chỉ dựa trên doanh số cá nhân, bạn không cần đăng ký đa cấp; nhưng nếu có tuyến dưới, phải tuân thủ nghiêm ngặt Nghị định 40/2018. Bằng cách đăng ký hợp pháp, thiết kế hệ thống minh bạch, và đảm bảo chất lượng sản phẩm/dịch vụ, bạn có thể xây dựng một mạng lưới bền vững, tránh rủi ro pháp lý và tận dụng xu hướng phát triển hiện nay.
Tuy nhiên một khi đã làm thì cần phải tham khảo lu ật sự chuyên môn để có hướng thực hiện cho đúng ngay từ đầu tránh một khi triển khai rồi thì khó thay đổi.

Tác giả bài viết: BBT VinaStrategy.com

Tags: Kinh doanh hệ thống, Kinh doanh hệ thống sao cho đúng luật, Luật nào cho kinh doanh hệ thống