3 mô hình lãnh đạo hiện đại: Cynefin Framework, OODA Loop, Design Thinking

1. Mô hình Cynefin Framework

Mô hình Cynefin được Dave Snowden phát triển năm 1999 khi làm việc tại IBM. Đây là khung tư duy giúp lãnh đạo phân loại vấn đề dựa trên mối quan hệ nhân-quả, từ đó chọn cách tiếp cận phù hợp. Cynefin chia thành 5 miền: Clear (Rõ ràng), Complicated (Phức tạp), Complex (Phức tạp), Chaotic (Hỗn loạn), và Confused (Rối loạn).

Chi tiết các miền và cách áp dụng:

• Clear (Rõ ràng): Nhân-quả rõ, có quy trình chuẩn. Ví dụ: Xử lý hóa đơn hàng tháng. Cách áp dụng: Sense → Categorize → Respond. Dùng checklist, SOP, hoặc tự động hóa. Tránh phân tích quá mức.
• Complicated (Phức tạp): Nhân-quả tồn tại nhưng cần chuyên gia phân tích. Ví dụ: Đánh giá đề xuất nhà cung cấp. Cách áp dụng: Sense → Analyze → Respond. Thu thập dữ liệu, tham khảo chuyên gia, chọn giải pháp tối ưu (như SWOT).
• Complex (Phức tạp): Nhân-quả chỉ rõ sau khi xảy ra, cần thử nghiệm. Ví dụ: Ra mắt sản phẩm mới, dùng A/B testing. Cách áp dụng: Probe → Sense → Respond. Thử nghiệm an toàn, quan sát, điều chỉnh.
• Chaotic (Hỗn loạn): Không có nhân-quả rõ, cần hành động ngay. Ví dụ: Xử lý lỗ hổng an ninh mạng. Cách áp dụng: Act → Sense → Respond. Hành động nhanh để kiểm soát, rồi chuyển sang miền khác.
• Confused (Rối loạn): Không rõ vấn đề thuộc miền nào. Ví dụ: Doanh số giảm đột ngột. Cách áp dụng: Chia nhỏ vấn đề, gán vào các miền, xử lý từng phần.

Phương pháp triển khai tổng thể:

• Đào tạo đội ngũ về khung.
• Lập bản đồ thách thức theo miền. 
• Xây checklist (Clear), thí nghiệm (Complex), giao thức khẩn cấp (Chaotic).
• Tạo vòng lặp phản hồi qua dữ liệu và ý kiến nhân viên.
• Xây văn hóa linh hoạt, trao quyền.
• Giám sát và điều chỉnh khung định kỳ.

Các CEO/tập đoàn áp dụng và cách áp dụng:

• Amazon (Jeff Bezos, Andy Jassy): Dùng Cynefin cho logistics (Complex), thử nghiệm giao hàng (drone, kho tự động), quan sát dữ liệu thời thực, tối ưu dần. Trong COVID-19, chuyển sang Chaotic để ổn định chuỗi cung ứng.
• IBM (Sam Palmisano): Áp dụng cho quản lý kiến thức, đổi mới. Clear cho quy trình IT, Complex cho RRISK R&D, thử nghiệm prototype trước khi triển khai rộng.
• Netscape (Jim Barksdale): Phân loại vấn đề để quyết định nhanh trong cạnh tranh với Microsoft, hành động ngay trong Chaotic.
• Chính phủ Singapore: Dùng cho quản lý khủng hoảng y tế (Complex), chọn giữa phân tích chuyên gia và thử nghiệm.

​​​​​​​

2. Mô hình OODA Loop

OODA Loop (Observe - Orient - Decide - Act) do John Boyd phát triển, ban đầu cho chiến đấu hàng không, nay áp dụng trong kinh doanh để xử lý biến động. Vòng lặp liên tục giúp ra quyết định nhanh, thích ứng.

Chi tiết các giai đoạn và cách áp dụng:

• Observe (Quan sát): Thu thập dữ liệu về thị trường, đối thủ, khách hàng, xu hướng. Cách áp dụng: Dùng nghiên cứu thị trường, analytics thời gian thực.
• Orient (Định hướng): Phân tích dữ liệu đa góc nhìn, tránh thiên kiến. Cách áp dụng: Mở lòng với ý kiến mới, định vị tổ chức đúng thực tế.
• Decide (Quyết định): Chọn hành động dựa trên dữ liệu, mục tiêu dài hạn. Cách áp dụng: Quyết định nhanh cho thử nghiệm, chậm cho không thể đảo ngược.
• Act (Hành động): Thực thi nhanh, đo lường, điều chỉnh. Cách áp dụng: Triển khai rõ ràng, truyền cảm hứng, quay lại Observe.

Các CEO/tập đoàn áp dụng và cách áp dụng:

• JPMorgan Chase (Jamie Dimon): Đối phó khủng hoảng tài chính, fintech. Quan sát xu hướng (blockchain), định hướng chiến lược, quyết định cân bằng rủi ro/cơ hội (mua ngân hàng nhỏ), hành động nhanh, lặp lại.
• Toyota: Áp dụng trong sản xuất lean, quan sát chuỗi cung ứng, định hướng theo khách hàng, quyết định điều chỉnh sản xuất, hành động giảm lãng phí, vượt qua khủng hoảng 2011.
• Southwest Airlines: Quan sát giá dầu, nhu cầu, định hướng tối ưu tuyến bay, quyết định mở rộng nhanh, hành động để giữ lợi nhuận cao.

3. Mô hình Design Thinking

Design Thinking là quy trình sáng tạo lấy con người làm trung tâm, do IDEO và Stanford d.school phổ biến, kết hợp nhu cầu người dùng, công nghệ, và kinh doanh.

Chi tiết quy trình và cách áp dụng:

• Empathy (Đồng cảm): Hiểu nhu cầu, cảm xúc người dùng qua phỏng vấn, quan sát. Cách áp dụng: Dùng empathy maps, user personas.
• Define (Định nghĩa): Xác định vấn đề cốt lõi. Cách áp dụng: Dùng “How Might We” để chuyển vấn đề thành cơ hội.
• Ideate (Nảy ý tưởng): Brainstorm tự do, không phán xét. Cách áp dụng: Workshop, mind mapping.
• Prototype (Tạo mẫu): Xây mô hình đơn giản, rẻ để kiểm tra. Cách áp dụng: Làm nhanh, thất bại sớm để học.
• Test (Thử nghiệm): Thu thập phản hồi, tinh chỉnh. Cách áp dụng: A/B testing, user feedback loops, lặp lại.

Các CEO/tập đoàn áp dụng và cách áp dụng:

• PepsiCo (Indra Nooyi): Áp dụng cho Pepsi Spire, từ đồng cảm với người dùng, định nghĩa vấn đề tương tác, nảy ý tưởng, tạo mẫu, thử nghiệm. Doanh số tăng 80% trong 12 năm.
• Airbnb (Brian Chesky): Đồng cảm bằng sống cùng host, định nghĩa mô hình chia sẻ nhà, nảy ý tưởng (review, ảnh chất lượng), tạo mẫu app, thử nghiệm, đưa Airbnb thành unicorn.
• Microsoft (Satya Nadella): Chuyển văn hóa sang “learn-it-all” qua đồng cảm khách hàng, định nghĩa vấn đề cloud, nảy ý tưởng Azure, tạo mẫu, thử nghiệm, giúp Microsoft dẫn đầu.
• Amazon (Jeff Bezos): Đồng cảm qua “customer obsession”, định nghĩa vấn đề mua sắm, nảy ý tưởng 1-Click, tạo mẫu Kindle, thử nghiệm, phát triển Prime.
• Apple (Steve Jobs): Đồng cảm với nhu cầu di động, định nghĩa vấn đề giao diện, nảy ý tưởng multitouch, tạo mẫu, thử nghiệm iPhone.
• Netflix, UberEats: Netflix cá nhân hóa nội dung qua đồng cảm dữ liệu, UberEats tối ưu giao hàng qua thử nghiệm app.

Như vậy:

• Không phải công thức bất biến, mỗi mô hình là một lăng kính tư duy để lãnh đạo ứng biến.

• Cynefin giúp bạn biết khi nào nên hành động, khi nào nên quan sát.

• vâOODA giúp bạn nhanh trí trong môi trường biến động, tránh trì hoãn kiểu “họp Zoom 3 vòng”.

• Design Thinking là chìa khóa khi bạn muốn tạo ra giải pháp thực tiễn, được chấp nhận và tạo khác biệt.

Trong vai trò một nhà lãnh đạo hướng đến tương lai nhưng vẫn trân trọng phương pháp truyền thống, bạn có thể linh hoạt áp dụng từng tư duy trên vào từng hoàn cảnh: từ khủng hoảng (Cynefin), nhanh tay phản ứng (OODA), đến đổi mới sáng tạo (Design Thinking)—giúp team bạn đồng thuận, công việc rõ ràng và bạn… bớt nhức đầu hơn.