Đi tìm thương hiệu cà phê đầu tiên trên thế giới.

Thứ sáu - 19/09/2025 07:10

Câu chuyện về cà phê luôn mang lại nhiều cảm hứng cho nhân loại. Lịch sử phát triển của cà phê khá thăng trầm và gắn liền với những biến cố trên toàn thế giới.

Đi tìm thương hiệu cà phê đầu tiên trên thế giới

Đa số khi nhắc đến “lịch sử cà phê” người ta thường nói về nguồn gốc (Ethiopia, Yemen, Ottoman, Venice, London…) hoặc “quán cà phê đầu tiên”, chứ ít ai để ý đến thương hiệu cà phê đầu tiên. Thực tế, khái niệm “thương hiệu cà phê” chỉ xuất hiện khi cà phê bước ra khỏi không gian quán truyền thống và trở thành sản phẩm đóng gói, có tên gọi, có nhận diện, gắn liền với thương mại toàn cầu.

Thương hiệu cà phê đầu tiên trên thế giới ra đời như thế nào?

Nếu nói về thương hiệu cà phê thương mại đầu tiên, hầu hết các nhà nghiên cứu đồng ý rằng nó xuất hiện ở Châu Âu thế kỷ 18.

Ban đầu, cà phê được buôn bán như một loại hàng hóa thô, không có tên gọi cụ thể ngoài xuất xứ (“Mocha” từ Yemen, “Java” từ Indonesia…). Đây là “proto-branding” – tức là người ta dùng địa danh để gắn với chất lượng sản phẩm.
Đến thế kỷ 18–19, khi cà phê rang xay bắt đầu được đóng gói và phân phối, những công ty đầu tiên ra đời. Một trong những thương hiệu cà phê đóng gói được ghi nhận sớm nhất là Arbuckle Brothers Coffee (Mỹ, khoảng 1865), vốn tiên phong bán cà phê rang sẵn đóng gói, thay vì để khách hàng tự rang.
Tuy nhiên, nếu nói về “thương hiệu cà phê công nghiệp toàn cầu” thì phải nhắc đến Nestlé với sản phẩm Nescafé (1938). Đây là thương hiệu cà phê hòa tan đầu tiên thành công trên quy mô thế giới.

Như vậy, có thể nói:

Ở cấp độ địa phương: Arbuckle Brothers (Mỹ) là thương hiệu tiên phong.
Ở cấp độ toàn cầu: Nescafé là thương hiệu cà phê đầu tiên mang tính toàn cầu hóa thực sự.

Lịch sử của thương hiệu này

Với Arbuckle Brothers Coffee:

Xuất phát ở New York, Mỹ, giữa thế kỷ 19.
Họ cách mạng hóa ngành cà phê khi bán cà phê rang sẵn, đóng gói trong bao giấy nhỏ (trước đó người tiêu dùng mua hạt xanh và tự rang).
Arbuckle còn khéo léo tạo hệ thống khuyến mãi (phiếu thưởng đổi quà), khiến sản phẩm trở nên gắn bó với người tiêu dùng.
Đây chính là một trong những mô hình marketing hiện đại đầu tiên trong ngành thực phẩm.

Với Nescafé (Nestlé):

Ra mắt tại Thụy Sĩ năm 1938, với mục tiêu giải quyết lượng cà phê dư thừa từ Brazil.
Trong Thế chiến II, Nescafé được đưa vào khẩu phần của lính Mỹ, nhờ vậy nhanh chóng nổi tiếng toàn cầu.
Sau chiến tranh, thương hiệu này lan rộng khắp châu Âu, Mỹ, rồi đến châu Á, trở thành “cà phê hòa tan” tiêu chuẩn.
Đến nay, Nescafé vẫn là thương hiệu cà phê lớn nhất thế giới, có mặt ở hơn 180 quốc gia.

Thương hiệu cà phê gắn liền với yếu tố chính trị ra sao?

Arbuckle Brothers:

Thương hiệu này phát triển mạnh mẽ nhờ công nghiệp hóa và sự mở rộng thị trường nội địa Mỹ sau Nội chiến.
Nó phản ánh sự dịch chuyển xã hội Mỹ: từ nông thôn tự cung tự cấp sang xã hội tiêu dùng hiện đại.

Nescafé:

Thành công nhờ chiến tranh: được quân đội Mỹ dùng như “vũ khí tinh thần” để giữ tỉnh táo cho binh lính. Điều này cho thấy mối liên hệ chặt chẽ giữa cà phê và chính trị toàn cầu.
Trong Chiến tranh Lạnh, cà phê hòa tan (đặc biệt là Nescafé) trở thành biểu tượng của lối sống phương Tây, gắn với chủ nghĩa tiêu dùng.
Nescafé từng được coi là “sản phẩm văn hóa phương Tây” thâm nhập vào châu Á, châu Phi, trở thành một phần của ảnh hưởng mềm (soft power).

Ngoài ra, các thương hiệu cà phê khác cũng gắn với chính trị:

Starbucks từ cuối thế kỷ 20 đã biến quán cà phê thành không gian “third place” – yếu tố xã hội, văn hóa.
Ở Trung Đông, cà phê từng là biểu tượng chống lại sự thống trị văn hóa phương Tây.
Ở Việt Nam, Trung Nguyên đã dùng thông điệp “Khơi nguồn sáng tạo” để gắn cà phê với tinh thần dân tộc và khát vọng vươn ra toàn cầu.

Tóm lại, thương hiệu cà phê đầu tiên trên thế giới có thể tính theo nhiều cấp độ:

Arbuckle Brothers Coffee (Mỹ, 1865) – tiên phong trong việc biến cà phê thành sản phẩm thương hiệu.
Nescafé (Nestlé, 1938) – thương hiệu cà phê toàn cầu đầu tiên, gắn liền với chiến tranh, chính trị và quá trình toàn cầu hóa.

Cà phê và thương hiệu cà phê luôn gắn liền với chính trị vì nó không chỉ là đồ uống, mà còn là hàng hóa chiến lược, công cụ văn hóa và biểu tượng xã hội.

Và cà phê không chỉ là thức uống, mà còn gắn liền với chính trị, quyền lực và các biến động toàn cầu. Tôi sẽ phân tích theo tiến trình lịch sử để thấy rõ những bước ngoặt.

Cà phê trong Đế chế Ottoman và sự cấm đoán chính trị

Thế kỷ 16, quán cà phê ở Istanbul và Cairo trở thành nơi dân thường tụ tập, bàn chuyện chính trị và xã hội. Sultan lo ngại quán cà phê biến thành “ổ phản loạn”.
Sultan Murad IV từng ban lệnh cấm cà phê, thuốc lá, rượu; ai vi phạm có thể bị xử tử. Việc này cho thấy cà phê gắn với nỗi sợ hãi chính trị: thức uống giúp con người tỉnh táo, tranh luận, và có thể chống lại quyền lực.
Tuy bị cấm nhiều lần, cà phê vẫn lan rộng, chứng minh rằng sức hút xã hội và văn hóa mạnh hơn sự kiểm soát chính trị.

Cà phê và châu Âu thời Khai sáng

Thế kỷ 17–18, quán cà phê ở London, Paris, Vienna trở thành trung tâm tri thức, được gọi là “trường đại học một xu” (penny universities).
Ở Anh, các quán cà phê trở thành nơi thảo luận chính trị, kinh tế, từ đó hình thành các thể chế tài chính như Sở giao dịch chứng khoán London, Lloyd’s of London.
Ở Pháp, quán Café Procope là nơi Voltaire, Rousseau, Diderot bàn luận triết học, góp phần vào phong trào Khai sáng.
Cà phê được xem như “nhiên liệu của Khai sáng”, thay thế rượu – vốn làm con người say và thụ động.

Cà phê và các cuộc cách mạng

Cách mạng Mỹ (1773–1776): sự kiện Boston Tea Party nổ ra ở quán cà phê, người Mỹ tẩy chay trà (biểu tượng của Anh quốc) và chuyển sang uống cà phê như biểu tượng độc lập. Cà phê từ đây gắn liền với bản sắc Mỹ.
Cách mạng Pháp (1789): nhiều cuộc bàn bạc diễn ra trong quán cà phê Paris. Quán Café de Foy là nơi Camille Desmoulins kêu gọi dân chúng đứng lên, khởi đầu cho sự kiện chiếm ngục Bastille.
Như vậy, cà phê được xem như “chất xúc tác của cách mạng” – nơi ủ mầm ý tưởng, kết nối trí thức và quần chúng.

Cà phê, chủ nghĩa thực dân và toàn cầu hóa

Thế kỷ 19, nhu cầu cà phê ở châu Âu bùng nổ, kéo theo việc các đế quốc trồng cà phê ở thuộc địa: Hà Lan ở Indonesia (Java), Pháp ở Việt Nam, Anh ở Ấn Độ, Brazil trở thành cường quốc cà phê.
Điều này khiến cà phê gắn liền với chủ nghĩa thực dân, bóc lột lao động và sự dịch chuyển kinh tế toàn cầu.
Brazil đặc biệt: đến đầu thế kỷ 20, cà phê chiếm hơn 70% xuất khẩu quốc gia và có ảnh hưởng đến chính trị trong nước (giai đoạn gọi là “chính trị cà phê sữa” – liên minh giữa các bang sản xuất cà phê và chăn bò).

Cà phê và Thế chiến II

Nescafé (Nestlé) được quân đội Mỹ đưa vào khẩu phần lính trong Thế chiến II. Nhờ đó, thương hiệu này lan rộng khắp thế giới sau chiến tranh.
Cà phê trở thành một “vũ khí tinh thần” giúp binh lính tỉnh táo. Nó gắn liền với sức mạnh công nghiệp và quân sự của Mỹ.

Cà phê trong Chiến tranh Lạnh

Mỹ coi cà phê như biểu tượng của lối sống phương Tây, gắn với tiêu dùng đại chúng và tự do.
Liên Xô và khối Đông Âu chủ yếu dùng trà, nhưng cà phê hòa tan vẫn thâm nhập, trở thành một “ảnh hưởng mềm” (soft power) của phương Tây.
Ở Mỹ Latinh, ngành cà phê bị chi phối bởi các tập đoàn Mỹ, làm dấy lên mâu thuẫn xã hội và phong trào cánh tả chống lại “chủ nghĩa đế quốc kinh tế”.

Cà phê và phong trào chống toàn cầu hóa

Cuối thế kỷ 20, các phong trào chống lại Starbucks nổi lên ở nhiều nơi (từ Pháp đến Trung Đông). Starbucks bị xem là biểu tượng của văn hóa Mỹ áp đặt toàn cầu.
Cà phê, vốn là thức uống bản địa ở nhiều nền văn hóa, trở thành “chiến trường văn hóa” giữa toàn cầu hóa và bản sắc địa phương.

Cà phê và chính trị Trung Đông hiện đại

Ở nhiều quốc gia Ả Rập, quán cà phê tiếp tục là nơi tập hợp và thảo luận. Trong “Mùa xuân Ả Rập” 2011, quán cà phê là điểm hẹn của các nhà hoạt động, nơi bàn kế hoạch biểu tình.
Cà phê vừa là phần của văn hóa truyền thống, vừa là không gian chính trị xã hội.

Cà phê gắn liền với những biến động chính trị toàn cầu theo nhiều cách:

Là “nỗi lo” của nhà cầm quyền Ottoman vì sợ dân chúng tụ tập chống đối.
Là “nhiên liệu của Khai sáng” ở châu Âu, nơi hình thành các ý tưởng dân chủ, kinh tế, triết học.
Cà phê không chỉ thay đổi thói quen tiêu dùng, mà còn làm thay đổi cách con người bàn luận, chia sẻ, và tổ chức xã hội. Nó từng là chất xúc tác cho cách mạng, là công cụ địa chính trị, và đến nay vẫn là biểu tượng văn hóa gắn liền với quyền lực mềm của các quốc gia.
Là biểu tượng cách mạng ở Mỹ và Pháp.
Là công cụ quyền lực mềm trong Thế chiến và Chiến tranh Lạnh.
Là biểu tượng toàn cầu hóa, gây tranh cãi trong thời hiện đại.