1. Khởi nguyên – “Hacker” ban đầu là ai?

Khi nhắc đến từ “hacker”, nhiều người ngay lập tức nghĩ đến những kẻ đeo mặt nạ, gõ bàn phím trong bóng tối, đột nhập hệ thống và đánh cắp dữ liệu. Nhưng ít ai biết rằng ban đầu, từ này hoàn toàn không mang hàm ý tiêu cực.

Thuật ngữ “hack” xuất hiện ở Mỹ từ thập niên 1960 tại Học viện Công nghệ Massachusetts (MIT). Khi đó, cộng đồng kỹ sư và sinh viên gọi những ai có khả năng sáng tạo ra những giải pháp độc đáo, “lách luật” kỹ thuật, hoặc đột phá giới hạn máy móc là “hacker”. Họ không phá hoại – mà là những người tò mò, sáng tạo, khám phá. Họ là những “thợ thủ công” của thời đại máy tính sơ khai.

Thậm chí, nếu nhìn xa hơn, chúng ta có thể coi những người “hack” hệ thống điện báo vào thế kỷ XIX để lấy tin thị trường chứng khoán hay những chuyên gia phá mã trong Thế chiến II cũng là “hacker”. Mục tiêu của họ là tận dụng tri thức kỹ thuật để đạt được một lợi thế – đôi khi là cứu người, đôi khi là kiếm lời.

Điều này cho thấy: hacker vốn là một sản phẩm tất yếu của tiến bộ công nghệ. Khi có hệ thống, sẽ có người tìm cách hiểu và thử thách hệ thống. Đây là động lực quan trọng để công nghệ ngày càng hoàn thiện.

2. Các giai đoạn phát triển của hacker

Để hiểu đúng về hacker, cần nhìn lại quá trình phát triển của họ theo từng thập kỷ.
1970s – 1980s: Thời kỳ lãng mạn

Trong thập niên 1970, hacker chủ yếu là những người đam mê công nghệ, nghiên cứu cách vận hành hệ thống. Các nhóm “phone phreak” khám phá cách gọi điện đường dài miễn phí bằng cách bắt chước âm tần của tổng đài. Đây là thời kỳ của sự nghịch ngợm trí tuệ hơn là phá hoại.

Cuối thập niên 1980, sự kiện Morris Worm đã đánh dấu bước ngoặt. Đây là một trong những “sâu máy tính” đầu tiên lan truyền trên mạng Internet còn sơ khai, khiến khoảng 10% máy chủ bị ảnh hưởng. Dù mục đích ban đầu của tác giả là nghiên cứu, hậu quả quá lớn đã khiến xã hội bắt đầu nhìn hacker với con mắt lo ngại.
 1990s: Internet bùng nổ – hacker thành tội phạm mạng
Thập niên 1990 chứng kiến Internet trở nên phổ biến. Đây cũng là lúc hacker “lớn lên”. Xuất hiện các nhóm hacker có tên tuổi, có tư tưởng rõ ràng, thậm chí ra tuyên ngôn bảo vệ tự do thông tin. Đồng thời, các tội phạm mạng bắt đầu trục lợi từ việc đột nhập, đánh cắp dữ liệu, bán thông tin thẻ tín dụng.

Đây cũng là giai đoạn hình thành khái niệm white-hat (hacker mũ trắng) và black-hat (hacker mũ đen). Một số hacker bắt đầu hợp tác với doanh nghiệp, chính phủ để vá lỗ hổng, trong khi số khác biến kỹ năng thành công cụ phạm pháp.

2000s: Hacker thành ngành công nghiệp ngầm
Khi máy tính cá nhân và email phổ biến, các đợt virus như ILOVEYOU hay sâu Code Red gây thiệt hại hàng tỷ USD. Hacker không còn chỉ là cá nhân đơn lẻ – mà trở thành mạng lưới, bán dịch vụ tấn công, phát triển malware có chủ đích.
Các doanh nghiệp bắt đầu đầu tư mạnh vào bảo mật, ngành an ninh mạng (cybersecurity) chính thức hình thành và phát triển nhanh chóng.

2010s: Hacktivism và ransomware lên ngôi
Giai đoạn này xuất hiện các phong trào “hacktivism” – tấn công vì lý do chính trị, xã hội – như nhóm Anonymous. Các cuộc tấn công tống tiền dữ liệu (ransomware) bắt đầu hoành hành, buộc nạn nhân phải trả tiền chuộc bằng tiền điện tử.

Ngoài ra, đây cũng là thời kỳ dữ liệu người dùng trở thành “dầu mỏ mới”. Hacker nhắm vào kho dữ liệu khổng lồ của doanh nghiệp và chính phủ, gây ra những vụ rò rỉ dữ liệu lớn chưa từng có.
2020s: Hacker thành vũ khí chiến lược

Ngày nay, hacker không chỉ là tội phạm mạng mà còn là công cụ địa chính trị. Nhiều quốc gia xây dựng đội quân “cyber army” chuyên tiến hành tấn công mạng để gián điệp hoặc phá hoại hạ tầng đối thủ. Hacker cũng khai thác các công nghệ mới như điện toán đám mây, IoT, và đặc biệt là AI để tăng sức công phá.

3. Thiệt hại kinh tế toàn cầu do hacker gây ra
Các con số thật sự đáng kinh ngạc. Theo nhiều báo cáo an ninh mạng quốc tế, thiệt hại kinh tế toàn cầu do tội phạm mạng ước tính đạt:

• 2020: khoảng 6 nghìn tỷ USD

• 2023: vượt 8 nghìn tỷ USD

• 2025 (dự báo): khoảng 10,5 nghìn tỷ USD/năm

Điều này biến tội phạm mạng trở thành “nền kinh tế ngầm” lớn thứ ba thế giới, chỉ sau Mỹ và Trung Quốc nếu xét về quy mô GDP.

Ở cấp độ doanh nghiệp, chi phí trung bình cho một vụ rò rỉ dữ liệu có thể lên tới 4–5 triệu USD. Không chỉ thiệt hại về tiền bạc, mà còn uy tín, niềm tin khách hàng, và chi phí pháp lý. Một số công ty nhỏ thậm chí phá sản sau một vụ tấn công lớn.

4. Hacker trong kỷ nguyên AI – Mối đe dọa và cơ hội

Sự xuất hiện của trí tuệ nhân tạo (AI) đang thay đổi hoàn toàn cục diện an ninh mạng. Đây vừa là cơn ác mộng vừa là cơ hội vàng.
4.1. Những mối đe dọa mới

• Tăng tốc tấn công: AI có thể tự động quét lỗ hổng, thử hàng nghìn kịch bản tấn công cùng lúc, rút ngắn thời gian xâm nhập.

• Phishing siêu cá nhân hóa: Email lừa đảo trở nên thuyết phục hơn, khó nhận diện hơn vì được AI viết như con người.

• Deepfake & giả mạo: Hacker có thể tạo video, giọng nói giả mạo lãnh đạo doanh nghiệp để lừa chuyển tiền hoặc đánh cắp thông tin.

• Tấn công tự động 24/7: AI agents có thể hoạt động liên tục, không cần nghỉ ngơi, mở ra khái niệm “autonomous hacking”.

4.2. Cơ hội phòng thủ
Điểm tích cực là AI cũng có thể trở thành “người gác cổng” mạnh mẽ nhất:

• Phát hiện tấn công theo thời gian thực: AI học từ hành vi mạng, nhận diện bất thường trước khi con người kịp phát hiện.

• Tự động phản ứng: Hệ thống phòng thủ có thể cô lập máy bị nhiễm, vá lỗ hổng ngay lập tức.

• Hỗ trợ đội ngũ bảo mật: Giảm gánh nặng nhân sự, cho phép chuyên gia tập trung vào chiến lược thay vì xử lý thủ công.

• Dự báo tấn công: Phân tích xu hướng để ngăn chặn từ sớm, thay vì chỉ phản ứng sau khi bị tấn công.

5. Tầm quan trọng của con người – Không thể chỉ dựa vào AI

Dù AI mạnh mẽ, yếu tố con người vẫn là “mắt xích yếu” nhất. Phần lớn các vụ tấn công mạng thành công đều bắt đầu từ lỗi của người dùng – click nhầm link, dùng mật khẩu yếu, không cập nhật phần mềm.
Vì thế, ngoài đầu tư công nghệ, doanh nghiệp và cá nhân cần:

• Đào tạo nhận thức an ninh mạng: Giúp nhân viên nhận biết phishing, quản lý mật khẩu an toàn.

• Xây dựng văn hóa bảo mật: Bảo mật phải trở thành thói quen hằng ngày, không phải việc làm cho có.

• Áp dụng nguyên tắc Zero-Trust: Không tin tưởng mặc định bất kỳ thiết bị hay người dùng nào, mọi truy cập đều cần xác minh.

6. Nhìn về phía trước – Tương lai của hacker và cybersecurity

Hacker sẽ không biến mất. Ngược lại, họ sẽ càng tinh vi, tự động và khó lường hơn. Nhưng điều đó không có nghĩa chúng ta bất lực.

Kỷ nguyên AI mở ra một “cuộc chạy đua vũ trang” giữa hacker và những người bảo vệ. Ai biết tận dụng AI trước, ai xây dựng được hệ thống phòng thủ thông minh, người đó sẽ có lợi thế.

Với góc nhìn truyền thống, chúng ta có thể học từ quá khứ: Mỗi lần công nghệ bước lên nấc thang mới, an ninh cũng phải đi trước một bước. Hacker buộc xã hội phải cảnh giác hơn, xây dựng chuẩn mực bảo mật tốt hơn. Đó chính là cách công nghệ trưởng thành.

Hacker không chỉ là “tội phạm mạng” – họ là tấm gương phản chiếu sự tiến bộ của công nghệ. Từ những ngày đầu nghịch ngợm trong phòng lab MIT, đến những cuộc chiến mạng tỉ đô ngày nay, họ luôn là lực lượng thách thức hệ thống, buộc chúng ta nâng cấp, củng cố, và thay đổi.

Trong thời buổi AI, ranh giới giữa tấn công và phòng thủ sẽ mờ đi. AI có thể giúp hacker tấn công nhanh hơn, nhưng cũng giúp chúng ta bảo vệ tốt hơn. Tương lai phụ thuộc vào việc chúng ta sử dụng công nghệ thế nào – như một tấm khiên bảo vệ xã hội, hay để mặc cho nó trở thành vũ khí của kẻ xấu.

​​​​​​​Điều chắc chắn là: an ninh mạng sẽ là một trong những chiến lược sống còn của doanh nghiệp và quốc gia trong thập kỷ tới. Và bài học lớn nhất của lịch sử hacker là – đừng bao giờ tự mãn. Bảo mật không phải đích đến, mà là một hành trình liên tục.