Mật nghị Hồng y dước góc nhìn Triết học

Mấy ngày nay, cả thế giới đang hướng về Vatican, nơi diễn ra một sự kiện đặc biệt và thánh thiêng nhất trong xã hội loài người: Mật Nghị Hồng Y. Đây không chỉ là cuộc bầu cử để chọn ra một vị Giáo hoàng mới – “Vua” của Giáo triều Roma, người sẽ dẫn dắt vương quốc không biên giới của hơn 1,4 tỷ tín hữu Công giáo trên toàn cầu – mà còn là một nghi thức mang đậm tính siêu hình, phản ánh mối liên hệ sâu xa giữa con người, thần linh và vũ trụ.
(Riêng số liệu này có một số thông tin cho rằng tổng là 2,2 tỷ cũng có thể số liệu này tính luôn cả: Công giáo, Chính Thống giáo, Tin Lành, và các nhánh khác. Theo thông tin từ Vatican, cơ quan thống kê chính thức của Giáo hội Công giáo, được công bố trong Annuario Pontificio 2025 và Annuarium Statisticum Ecclesiae 2023, số lượng người Công giáo trên toàn thế giới vào cuối năm 2023 là 1,406 tỷ giáo dân. Con số này tăng 1,15% so với năm 2022 (1,39 tỷ)).

Trước tiên, cần cảm ơn các tiền nhân đã dịch thuật và diễn giải khái niệm tôn giáo Tây phương sang tiếng Việt một cách tài tình và câu chữ rất hay. “Conclave” – từ gốc Latin nghĩa là “khóa kín” – được dịch là Mật Nghị Hồng Y, phản ánh chính xác bản chất sự kiện: các Hồng y trên toàn thế giới tụ họp, bị khóa kín trong nhà nguyện Sistine, không được rời đi cho đến khi bầu xong tân Giáo hoàng. Nhưng hơn cả một quy trình bầu cử, Mật Nghị Hồng Y là một nghi thức siêu việt, nơi con người tham gia vào ý định thần linh. Hãy cùng khám phá tính siêu hình của sự kiện này qua từng khía cạnh.

1. Mật Nghị: Sự kết hợp giữa hữu hạn và vô hạn

Mật Nghị Hồng Y là nơi các Hồng y – những con người hữu hạn với lý trí, cảm xúc và bối cảnh chính trị-xã hội – thực hiện nhiệm vụ chọn lựa Giáo hoàng, người được xem là đại diện của Chúa Kitô trên trần gian (Vicarius Christi). Tính siêu hình ở đây nằm ở sự giao thoa giữa hai thực tại:

• Hữu hạn: Các Hồng y bỏ phiếu với những giới hạn cụ thể: số vòng bỏ phiếu, yêu cầu 2/3 số phiếu để đắc cử, và thời gian kéo dài cho đến khi có kết quả. Đây là những yếu tố thuộc về thế giới vật chất, tạm thời.
• Vô hạn: Giáo hội Công giáo tin rằng Chúa Thánh Thần hướng dẫn Mật Nghị. Kết quả không chỉ là sản phẩm của ý chí con người mà còn là biểu hiện của ý Chúa, vượt qua mọi giới hạn nhân gian. Điều này thể hiện ý tưởng siêu hình về sự tham dự của con người vào ý định thần linh, nơi hành động hữu hạn trở thành công cụ cho một thực tại vĩnh cửu.

Từ góc nhìn triết học, điều này giống với quan điểm của Plato về mối liên hệ giữa thế giới vật chất và thế giới ý niệm. Mật Nghị là một nghi thức nơi con người cố gắng vượt qua giới hạn của mình để chạm đến chân lý cao hơn. Nơi mà con người được Chúa chọn.

2. Biểu tượng của không gian và thời gian

Nhà nguyện Sistine, nơi diễn ra Mật Nghị, không chỉ là một địa điểm vật lý mà còn là một không gian thiêng liêng, mang ý nghĩa siêu hình sâu sắc:

• Không gian thiêng liêng: Nhà nguyện Sistine, với các bức bích họa của Michelangelo như Sự sáng tạo của Adam và Ngày phán xét, là biểu tượng của sự gặp gỡ giữa con người và Thiên Chúa. Việc các Hồng y bị khóa kín tạo ra một liminal space (không gian ngưỡng), nơi ranh giới giữa trần gian và thần linh trở nên mong manh. Nhà nguyện trở thành một axis mundi (trục vũ trụ), kết nối thế giới vật chất với thực tại siêu nhiên.
• Thời gian ngưng đọng: Trong Mật Nghị, thời gian dường như bị đình chỉ. Các Hồng y không được liên lạc với thế giới bên ngoài, và nhịp điệu của nghi thức – bỏ phiếu, đốt phiếu, khói trắng/đen – tạo ra một trạng thái vượt ngoài dòng chảy thời gian thông thường. Điều này phản ánh khái niệm siêu hình về kairos (thời gian thần linh) đối lập với chronos (thời gian tuyến tính). Mật Nghị trở thành khoảnh khắc mà ý định của Thiên Chúa được biểu lộ trong lịch sử nhân loại.

3. Khói trắng và khói đen: Hữu thể và phi hữu thể

Việc đốt phiếu tạo ra khói đen (chưa có Giáo hoàng) hoặc khói trắng (Giáo hoàng đã được chọn) mang ý nghĩa siêu hình sâu sắc:

• Khói đen tượng trưng cho non-esse (phi hữu thể), tức là sự vắng mặt của kết quả, sự bất định và trạng thái hỗn mang. Nó cho thấy ý định thần linh vẫn chưa được rõ ràng.
• Khói trắng biểu thị esse (hữu thể), sự hoàn thành và sự hiện diện của ý Chúa. Khói trắng đánh dấu sự chuyển đổi từ hỗn mang sang trật tự, với sự ra đời của một thực tại mới – tân Giáo hoàng.

Từ góc độ siêu hình học của Aristotle, khói trắng là sự chuyển từ tiềm năng (các ứng viên có khả năng trở thành Giáo hoàng) sang hiện thực (một người được chọn). Theo thánh Thomas Aquinas, điều này gợi lên ý tưởng về actus purus (hành động thuần túy), nơi ý định của Thiên Chúa được thực hiện qua các tác nhân con người.

4. Ý chí tự do và sự hướng dẫn của Chúa Thánh Thần

Một câu hỏi siêu hình cốt lõi của Mật Nghị là: Làm thế nào ý chí tự do của các Hồng y hòa hợp với sự hướng dẫn của Chúa Thánh Thần? Theo thần học Công giáo:

• Ý chí tự do: Mỗi Hồng y tự do lựa chọn ứng viên dựa trên lý trí, kinh nghiệm và niềm tin cá nhân, nhưng trong bối cảnh cầu nguyện và suy tư thiêng liêng.
• Sự hướng dẫn thần thánh: Giáo hội tin rằng Chúa Thánh Thần tác động lên tâm trí và trái tim các Hồng y mà không xâm phạm tự do của họ. Đây là khái niệm causa secunda (nguyên nhân thứ cấp) của Aquinas: con người hành động như nguyên nhân thứ cấp, trong khi Thiên Chúa là nguyên nhân chính (causa prima).
• Bí nhiệm của sự hợp tác: Sự kết hợp giữa ý chí tự do và ý định thần linh là một mysterium (bí nhiệm). Mật Nghị trở thành không gian nơi con người và Thiên Chúa cùng “sáng tạo” một thực tại mới – vị Giáo hoàng – tương tự như cách Thiên Chúa hợp tác với con người trong lịch sử cứu độ.

5. Mật Nghị: Biểu tượng của sự thống nhất và phổ quát: Giáo hội Công giáo tự xem mình là catholica (phổ quát), và Mật Nghị là hiện thân của ý niệm này.

• Thống nhất trong đa dạng: Các Hồng y đến từ nhiều quốc gia, văn hóa và châu lục, nhưng cùng hướng đến một mục tiêu duy nhất: chọn vị lãnh đạo của Giáo hội toàn cầu. Điều này phản ánh ý tưởng siêu hình về unum (cái một) trong triết học Kitô giáo: dù có sự phân tán, họ đạt đến sự hợp nhất, phản ánh bản tính của Thiên Chúa – Đấng là Một nhưng hiện diện trong mọi sự.
• Phổ quát và cá biệt: Việc bầu Giáo hoàng vừa mang tính cá biệt (một người cụ thể được chọn) vừa phổ quát (người đó đại diện cho toàn thể Giáo hội công giáo trên thế giới). Điều này gợi lên khái niệm siêu hình về universalia (cái phổ quát) và particularia (cái cá biệt), nơi một cá nhân trở thành biểu tượng của một thực tại lớn hơn.

6. Tính bí nhiệm và sự siêu việt: Mật Nghị được bao bọc bởi tính bí mật (secretum), không chỉ để bảo vệ quá trình mà còn để nhấn mạnh tính siêu việt.

• Ẩn giấu và mặc khải: Mật Nghị là một hành động ẩn giấu (quá trình bỏ phiếu không được tiết lộ) nhưng dẫn đến một sự mặc khải (khói trắng và tuyên bố Habemus Papam). Điều này phản ánh cấu trúc siêu hình của thần học Công giáo: Thiên Chúa là Đấng ẩn giấu (Deus absconditus) nhưng đồng thời tự mặc khải qua lịch sử và các dấu chỉ.
• Sự hiện diện của bí nhiệm: Tính bí mật nhấn mạnh rằng không ai có thể hiểu hết ý định của Thiên Chúa. Kết quả của Mật Nghị, dù diễn ra qua các phương tiện con người, là một bí nhiệm vượt ngoài khả năng lý giải hoàn toàn của lý trí.

7. Trong lịch sử, có vị Giáo hoàng nào qua đời nhan nhất?

Trong lịch sử 266 vị Giáo hoàng, có một trường hợp hiếm hoi và gây tranh cãi liên quan đến cái chết ngay sau Mật Nghị: Đức Giáo hoàng Urban VII. Ngài được bầu làm Giáo hoàng vào ngày 15 tháng 9 năm 1590, nhưng chỉ 13 ngày sau, vào ngày 27 tháng 9 năm 1590, Ngài qua đời vì bệnh sốt rét.
Mặc dù không phải qua đời ngay sau khi Mật Nghị kết thúc (thường là ngày khói trắng xuất hiện và tuyên bố Habemus Papam), triều đại của Urban VII được ghi nhận là ngắn nhất trong lịch sử Giáo hoàng, với chưa đầy hai tuần tại vị.
Cái chết bất ngờ của Ngài khiến Giáo hội phải nhanh chóng tổ chức một Mật Nghị khác để bầu Giáo hoàng mới – Đức Gregory XIV. Sự kiện này, dù không diễn ra ngay lập tức sau Mật Nghị, vẫn là một câu chuyện đáng chú ý, cho thấy tính mong manh của con người, ngay cả trong những khoảnh khắc thiêng liêng và siêu việt nhất.

----------------------------------------

1. Tính siêu hình của Mật Nghị Hồng Y nằm ở khả năng kết nối các mặt đối lập: hữu hạn và vô hạn, con người và thần linh, thời gian và vĩnh cửu, cá biệt và phổ quát. Đó là một nghi thức nơi con người tham dự vào hành động sáng tạo của Thiên Chúa, biến một sự kiện lịch sử (bầu Giáo hoàng) thành biểu tượng của thực tại siêu việt.
2. Nhà nguyện Sistine, khói trắng/đen, và tính bí mật của quá trình đều là những biểu tượng mạnh mẽ, gợi lên các khái niệm siêu hình về hữu thể, ý chí, và sự hợp tác giữa con người và Thiên Chúa.
3. Với các tín hữu Kitô giáo, Mật Nghị không chỉ là một quy trình bầu cử mà là một hành trình thiêng liêng, nơi họ cầu nguyện và tin tưởng vào sự hướng dẫn của Chúa Thánh Thần qua các Hồng y. Với họ, tính siêu nhiên này là tuyệt đối, là biểu hiện sống động của đức tin vào ý định thần linh.