3 tỷ phú huyền thoại thay đổi mô hình kinh doanh thế giới

3 tỷ phú huyền thoại nổi tiếng nhất của Mỹ, được xem là có tầm ảnh hưởng sâu rộng trong lịch sử kinh doanh: John D. Rockefeller, Henry Ford, và Jeff Bezos. Họ không chỉ đạt được thành công tài chính mà còn định hình các ngành công nghiệp và để lại di sản lâu dài cho nhân loại,

1. Lịch sử John D. Rockefeller

• Rockefeller sinh ngày 8/7/1839 tại Richford, New York; mất ngày 23/5/1937.
• Ông Sinh ra trong một gia đình trung lưu, Rockefeller sớm thể hiện tài năng kinh doanh. Năm 16 tuổi, ông làm nhân viên kế toán, tích lũy kinh nghiệm quản lý tài chính. Ông bắt đầu sự nghiệp trong ngành dầu mỏ vào những năm 1860, thời điểm ngành này đang bùng nổ.
• Thành tựu lớn là sáng lập Standard Oil Company, trở thành người giàu nhất thế giới vào thời điểm đó, với tài sản tương đương khoảng 400 tỷ USD ngày nay (điều chỉnh theo lạm phát).

Công việc kinh doanh thành công

• Standard Oil Company (1870): Rockefeller đồng sáng lập Standard Oil, nhanh chóng thống trị ngành dầu mỏ Mỹ thông qua chiến lược mua lại đối thủ, kiểm soát đường sắt vận chuyển, và tối ưu hóa quy trình lọc dầu.
• Đến năm 1880, Standard Oil kiểm soát 90% ngành lọc dầu Mỹ, tạo ra mô hình độc quyền đầu tiên trong lịch sử.
• Ông giới thiệu các cải tiến như sử dụng phế phẩm dầu để sản xuất sáp, mỡ bôi trơn, tăng lợi nhuận.
• Rockefeller là một trong những nhà từ thiện lớn nhất lịch sử, quyên góp hơn 500 triệu USD (tương đương hàng chục tỷ USD ngày nay) cho giáo dục, y tế, và nghiên cứu khoa học, thành lập Đại học Chicago và Quỹ Rockefeller.

Công việc kinh doanh thất bại

• Vụ kiện chống độc quyền (1911): Standard Oil bị Tòa án Tối cao Mỹ phán quyết vi phạm Đạo luật Chống độc quyền Sherman, buộc phải chia tách thành 34 công ty nhỏ hơn (bao gồm Exxon, Mobil, Chevron ngày nay). Đây là thất bại pháp lý lớn nhất của Rockefeller, dù các công ty con vẫn mang lại lợi nhuận cho ông.
• Danh tiếng bị tổn hại: Các chiến thuật kinh doanh cứng rắn của Rockefeller, như ép giá đối thủ và gây áp lực lên các nhà cung cấp, khiến ông bị công chúng chỉ trích là “tỷ phú cướp bóc” (robber baron).

Những câu chuyện để đời trong kinh doanh

• Chiến lược kinh doanh khôn ngoan “kiểm soát toàn chuỗi cung ứng”, Rockefeller không chỉ tập trung vào lọc dầu mà còn kiểm soát vận chuyển (đường sắt, tàu chở dầu) và phân phối. Khi các đối thủ từ chối bán công ty, ông cắt nguồn cung dầu hoặc giảm giá để ép họ phá sản. Câu nói nổi tiếng của ông: “Cạnh tranh là tội lỗi” phản ánh triết lý kinh doanh cứng rắn, dù gây tranh cãi.
• Sau vụ kiện chống độc quyền, Rockefeller tập trung vào từ thiện để cải thiện hình ảnh. Ông từng nói: “Thượng đế cho tôi tiền, và tôi có trách nhiệm sử dụng nó đúng cách.” Di sản từ thiện của ông đã thay đổi cách các tỷ phú hiện đại như Bill Gates và Warren Buffett tiếp cận việc cho đi tài sản.

2. Henry Ford, ông vua ô tô thế giới

• Henry Ford sinh ngày 30/7/1863 tại Greenfield Township, Michigan; mất ngày 7/4/1947.
• Sinh ra trong gia đình nông dân, Ford đam mê cơ khí từ nhỏ, thường tháo lắp đồng hồ và máy móc. Năm 16 tuổi, ông rời quê để làm thợ máy tại Detroit, học hỏi về động cơ. Sau nhiều lần thất bại, ông thành lập Ford Motor Company vào năm 1903.
• Henry Ford có công trong cuộc cách mạng hóa ngành công nghiệp ô tô với Ford Model T và dây chuyền lắp ráp di động, đưa xe hơi từ xa xỉ phẩm thành phương tiện đại chúng.

Công việc kinh doanh thành công

• Ford Model T (1908): Chiếc xe giá rẻ (ban đầu 850 USD, sau giảm còn 260 USD), bền bỉ, bán được hơn 15 triệu chiếc từ 1908 đến 1927. Model T trở thành biểu tượng của ngành ô tô.
• Dây chuyền lắp ráp di động (1913): Tại nhà máy Highland Park, Ford giảm thời gian sản xuất một chiếc xe từ 12 giờ xuống 90 phút, hạ giá thành và tăng sản lượng, trở thành chuẩn mực cho sản xuất hàng loạt.
• Chính sách lương cao (1914): Ford trả lương 5 USD/ngày cho công nhân, gấp đôi mức trung bình, giúp giữ chân nhân tài, tăng năng suất, và tạo ra tầng lớp trung lưu có khả năng mua xe hơi.
• Ford F-Series (1948): Dòng xe tải bán chạy nhất Mỹ trong nhiều thập kỷ, củng cố vị thế của Ford.

Công việc kinh doanh thất bại

• Detroit Automobile Company (1899-1901): Công ty đầu tiên của Ford thất bại do xe quá đắt và không cạnh tranh được.
• Henry Ford Company (1901): Mâu thuẫn với nhà đầu tư khiến Ford rời đi; công ty này sau trở thành Cadillac.
• Sự bảo thủ với Model T: Đến cuối những năm 1920, Ford từ chối đổi mới Model T, khiến công ty mất thị phần vào tay General Motors. Ford buộc phải dừng sản xuất Model T vào năm 1927 để ra mắt Model A.
• Fordlandia (1928): Dự án trồng cao su ở Amazon, Brazil, thất bại do thiếu hiểu biết về nông nghiệp nhiệt đới và quản lý kém, gây thiệt hại hàng triệu USD.

Câu chuyện để đời trong kinh doanh

• Lời khích lệ từ Thomas Edison: Năm 1896, khi Ford chia sẻ ý tưởng về xe chạy bằng động cơ xăng, Edison đập bàn và nói: “Cậu đang đi đúng hướng rồi đấy! Hãy tiếp tục làm việc. Động cơ xăng là tương lai!” Câu nói này giúp Ford vượt qua nghi ngờ và thất bại ban đầu.
• Triết lý “xe hơi cho mọi người”: Ford từng nói: “Tôi sẽ chế tạo một chiếc xe hơi cho số đông… giá rẻ đến mức bất kỳ ai có công việc tốt đều có thể mua được.” Tầm nhìn này đã thay đổi cách thế giới di chuyển, biến xe hơi thành phương tiện phổ thông.
• Sức mạnh của đổi mới quy trình: Dây chuyền lắp ráp của Ford không chỉ giúp công ty thống trị thị trường mà còn truyền cảm hứng cho các ngành công nghiệp khác, từ sản xuất hàng tiêu dùng đến công nghệ.

3. Tỷ phú hiện tại Jeff Bezos

• Bezos sinh vào ngày 12/1/1964 tại Albuquerque, New Mexico.
• Lớn lên ở Houston, Texas, Bezos tốt nghiệp Đại học Princeton ngành khoa học máy tính và kỹ thuật điện. Sau khi làm việc tại các công ty tài chính ở Phố Wall, ông nhận thấy tiềm năng của internet và thành lập Amazon vào năm 1994.
• Thành tựu lớn là biến Amazon từ một hiệu sách trực tuyến thành gã khổng lồ thương mại điện tử và công nghệ, với giá trị thị trường từng vượt 1.5 nghìn tỷ USD. Bezos từng là người giàu nhất thế giới (theo Forbes).

Công việc kinh doanh thành công

• Amazon (1994) bắt đầu như một hiệu sách trực tuyến, Amazon mở rộng sang mọi loại sản phẩm, trở thành “cửa hàng mọi thứ” với doanh thu hàng năm vượt 500 tỷ USD.
• Amazon Prime (2005): Dịch vụ giao hàng nhanh và nội dung số, thu hút hơn 200 triệu thành viên toàn cầu.
• Amazon Web Services (AWS, 2006): Nền tảng điện toán đám mây, chiếm hơn 30% thị phần toàn cầu, là nguồn lợi nhuận chính của Amazon.
• Thiết bị phần cứng: Kindle, Echo, và Alexa trở thành sản phẩm công nghệ tiêu dùng đột phá.
• Blue Origin (2000): Công ty hàng không vũ trụ của Bezos, phát triển tên lửa tái sử dụng như New Shepard, đặt nền móng cho du lịch vũ trụ thương mại.
• Mua lại Whole Foods (2017): Thâu tóm chuỗi siêu thị với giá 13.7 tỷ USD, mở rộng sang bán lẻ truyền thống.

Công việc kinh doanh thất bại

• Amazon Fire Phone (2014): Điện thoại thông minh của Amazon thất bại do thiếu tính năng cạnh tranh và giá cao, gây thiệt hại hàng trăm triệu USD.
• Amazon Local và Amazon Destinations: Các dịch vụ thương mại địa phương và du lịch không thu hút được người dùng, bị đóng cửa sau vài năm.
• Một số dự án thử nghiệm: Amazon từng thử nghiệm các ý tưởng như Amazon Auctions (đấu giá trực tuyến) và Amazon Restaurants (giao đồ ăn), nhưng không thể cạnh tranh với eBay hay DoorDash.

Câu chuyện để đời trong kinh doanh

• Tư duy dài hạn: Với tầm nhìn Bezos nổi tiếng với triết lý “ngày đầu tiên” (Day 1), nhấn mạnh rằng Amazon luôn phải đổi mới như một startup. Ông từng nói: “Nếu bạn không sẵn sàng bị sai lầm, bạn sẽ không bao giờ làm được điều gì mới mẻ.” Điều này giải thích việc Amazon đầu tư vào các lĩnh vực rủi ro cao như AWS hay Alexa.
• Quy tắc “hai chiếc pizza”: Để giữ các đội ngũ nhỏ và hiệu quả, Bezos yêu cầu mỗi nhóm chỉ nên lớn đến mức hai chiếc pizza là đủ ăn. Điều này giúp Amazon duy trì sự nhanh nhẹn dù quy mô khổng lồ.
• Hành trình từ nhà để xe: Bezos khởi nghiệp Amazon trong nhà để xe ở Seattle, với vài nhân viên và giấc mơ xây dựng một cửa hàng trực tuyến. Câu chuyện này truyền cảm hứng cho hàng triệu doanh nhân khởi nghiệp công nghệ.

So sánh giữa các tỷ phú và những "di sản" để lại cho nhân loại

• Rockefeller định hình ngành dầu mỏ và từ thiện hiện đại, nhưng bị chỉ trích vì chiến thuật độc quyền.
• Ford thay đổi cách thế giới di chuyển với sản xuất hàng loạt, để lại di sản về đổi mới quy trình.
• Bezos tái định nghĩa thương mại và công nghệ, đưa internet trở thành trung tâm của kinh tế toàn cầu.

Mỗi người đều có những câu chuyện để đời, từ sự kiên trì của Ford, chiến lược tàn nhẫn nhưng hiệu quả của Rockefeller, đến tầm nhìn xa của Bezos.