Câu chuyện 1 tỷ đô la thay đổi lịch sử của Mark Zuckerberg

Chiến lược thâu tóm để mở rộng hệ sinh thái: Từ Zuckerberg – Instagram đến những bài học toàn cầu

1. Câu chuyện 1 tỷ đô la thay đổi lịch sử

Năm 2012, Mark Zuckerberg – nhà sáng lập Facebook (nay là Meta) – nhận thấy một mối đe dọa nhỏ nhưng nguy hiểm xuất hiện trên thị trường: Instagram. Ứng dụng chia sẻ ảnh này khi đó chỉ có 13 nhân viên, chưa tạo ra lợi nhuận, nhưng tốc độ tăng trưởng người dùng lại cực kỳ ấn tượng. Quan trọng hơn, Instagram đang lấy đi một trong những hành vi cốt lõi của Facebook: chia sẻ ảnh cá nhân.

Zuckerberg hiểu rằng, nếu để Instagram phát triển độc lập, nó có thể nhanh chóng ăn mòn thị phần Facebook, giống như cách mà TikTok về sau tạo áp lực lên Instagram. Vì vậy, ông quyết định hành động. Không qua ngân hàng đầu tư, không hội đồng quản trị, không đàm phán dài dòng. Chỉ một cuộc trò chuyện trực tiếp với nhà sáng lập Kevin Systrom – và một lời đề nghị: 1 tỷ đô la để mua lại Instagram.

Thương vụ khép lại nhanh chóng. Và chính nó đã trở thành một trong những quyết định mang tính thiên tài trong lịch sử kinh doanh. Ngày nay, Instagram mang về khoảng 20 tỷ đô la doanh thu quảng cáo mỗi năm cho Meta. Có thể nói, đây là khoản chi 1 tỷ đô la hiệu quả nhất mọi thời đại.
 

2. Tại sao thâu tóm lại quan trọng trong chiến lược?

Trong kinh doanh hiện đại, M&A (Mergers & Acquisitions – mua bán và sáp nhập) không chỉ đơn thuần là một giao dịch tài chính. Nó là một công cụ chiến lược với hai vai trò chính:

Một là mở rộng hệ sinh thái: bổ sung những mảnh ghép còn thiếu, gia tăng giá trị cho khách hàng, và củng cố năng lực cạnh tranh. Ví dụ Google mua YouTube để củng cố vị thế trong lĩnh vực video.

Hai là loại bỏ hoặc vô hiệu hóa đối thủ tiềm tàng: thay vì để đối thủ lớn mạnh và cạnh tranh trực diện, thâu tóm giúp kiểm soát rủi ro từ sớm. Ví dụ Facebook mua Instagram, và sau đó là WhatsApp.

Thành công hay thất bại của một thương vụ phụ thuộc vào tầm nhìn chiến lược, khả năng tích hợp, và thời điểm ra quyết định.
 

3. Những thương vụ thâu tóm thành công vang dội

Google mua YouTube năm 2006 với giá 1,65 tỷ đô la. Khi đó YouTube chỉ mới thành lập 1 năm, chưa kiếm tiền, nhưng có lượng người dùng khổng lồ. Google đã nhìn thấy tiềm năng và quyết định mua lại. Mục tiêu là thống trị video trực tuyến, bổ sung vào hệ sinh thái tìm kiếm – quảng cáo. Kết quả là hiện nay, YouTube mang về hơn 30 tỷ đô la doanh thu quảng cáo mỗi năm, trở thành một trong những trụ cột của Alphabet.

Facebook mua WhatsApp năm 2014 với giá 19 tỷ đô la. WhatsApp lúc đó chưa có mô hình kinh doanh rõ ràng, nhưng tốc độ tăng trưởng người dùng quá nhanh, đe dọa vị thế Facebook Messenger. Mục tiêu là kiểm soát lĩnh vực nhắn tin toàn cầu, mở rộng hệ sinh thái mạng xã hội. Kết quả: WhatsApp ngày nay có hơn 2 tỷ người dùng, đang được Meta phát triển thành nền tảng thương mại điện tử và thanh toán.

Apple mua Beats by Dre năm 2014 với giá 3 tỷ đô la. Ban đầu, nhiều người hoài nghi thương vụ này. Nhưng Apple đã tận dụng thương hiệu và công nghệ của Beats để ra mắt Apple Music, đối trọng với Spotify, đồng thời phát triển dòng sản phẩm AirPods – hiện mang về hàng chục tỷ đô la doanh thu mỗi năm.

Microsoft mua LinkedIn năm 2016 với giá 26,2 tỷ đô la. Microsoft vốn mạnh về phần mềm doanh nghiệp nhưng thiếu mảnh ghép mạng xã hội. LinkedIn bổ sung đúng vào khoảng trống này. Kết quả, LinkedIn hiện mang về hơn 15 tỷ đô la mỗi năm, đồng thời trở thành nền tảng dữ liệu nhân sự và nội dung chuyên nghiệp lớn nhất thế giới.
 

4. Những thương vụ thâu tóm thất bại đắt giá

Microsoft mua Nokia năm 2013 với giá 7,2 tỷ đô la. Microsoft muốn bắt kịp iPhone và Android bằng cách mua lại mảng di động của Nokia. Nhưng hệ điều hành Windows Phone không thu hút được nhà phát triển ứng dụng, thị trường smartphone lại quá cạnh tranh. Kết quả: thất bại toàn diện. Nokia biến mất khỏi thị trường smartphone, Microsoft mất hàng tỷ đô la.

Google mua Motorola Mobility năm 2012 với giá 12,5 tỷ đô la. Google mua Motorola chủ yếu để sở hữu bằng sáng chế, bảo vệ Android. Tuy nhiên, Motorola không cạnh tranh được với Samsung và Apple. Google nhanh chóng bán lại Motorola cho Lenovo với giá chỉ 2,9 tỷ đô la, coi như lỗ nặng.

eBay mua Skype năm 2005 với giá 2,6 tỷ đô la. eBay muốn tích hợp Skype vào thương mại điện tử, nhưng sản phẩm không phù hợp. Người dùng eBay không cần video call để giao dịch. Sau đó eBay buộc phải bán lại Skype, chịu lỗ lớn.

Yahoo mua Tumblr năm 2013 với giá 1,1 tỷ đô la. Yahoo hy vọng Tumblr sẽ giúp cạnh tranh với Facebook và Instagram. Nhưng Tumblr không thể kiếm tiền, lượng người dùng suy giảm. Đến 2019, Tumblr được bán lại với giá chỉ 3 triệu đô la, trở thành một trong những thảm họa M&A nổi tiếng nhất lịch sử công nghệ.
 

5. Bài học rút ra từ thành công và thất bại

Qua các thương vụ trên, có thể rút ra những bài học quan trọng.

Thứ nhất, cần có tầm nhìn chiến lược. Phải xác định rõ ràng thương vụ bổ sung gì cho hệ sinh thái: người dùng, công nghệ, dữ liệu, thương hiệu hay năng lực cạnh tranh.

Thứ hai, chọn đúng thời điểm. Mua đúng lúc – khi đối thủ còn nhỏ nhưng tiềm năng lớn – là yếu tố sống còn.

Thứ ba, khả năng tích hợp. Nếu không tích hợp được văn hóa, mô hình kinh doanh, thương vụ dễ đi vào ngõ cụt.

Thứ tư, không chạy theo phong trào. Nhiều thương vụ thất bại vì doanh nghiệp mua lại chỉ vì sợ bỏ lỡ xu hướng, nhưng không có kế hoạch khai thác cụ thể.
 

6. Nhìn về tương lai: M&A trong kỷ nguyên AI

Trong giai đoạn hiện nay, trí tuệ nhân tạo đang trở thành chiến trường mới. Các ông lớn công nghệ tiếp tục sử dụng chiến lược thâu tóm. Microsoft đầu tư hàng chục tỷ đô la vào OpenAI để củng cố hệ sinh thái AI trong sản phẩm Office và Azure. Amazon đầu tư vào Anthropic để bảo vệ hệ sinh thái đám mây AWS. Google mua lại nhiều startup AI nhỏ để tích hợp vào Google Cloud và dịch vụ tìm kiếm.

Có thể kỳ vọng những thương vụ Instagram mới sẽ xuất hiện trong lĩnh vực AI, y tế số, năng lượng xanh hoặc blockchain.

Thương vụ Zuckerberg mua Instagram năm 2012 cho thấy sức mạnh của chiến lược thâu tóm đúng lúc, đúng mục tiêu. Chỉ với 1 tỷ đô la, Facebook không chỉ vô hiệu hóa một đối thủ tiềm tàng, mà còn bổ sung một trụ cột chiến lược, tạo ra doanh thu hàng chục tỷ đô la mỗi năm.

Trong khi đó, những thất bại như Microsoft – Nokia hay Yahoo – Tumblr cho thấy M&A không phải lúc nào cũng là con đường tắt dẫn đến thành công. Nếu thiếu tầm nhìn, thiếu kế hoạch tích hợp, hoặc sai thời điểm, nó có thể trở thành hố đen nuốt tiền của doanh nghiệp.

Với các tập đoàn, doanh nhân và nhà đầu tư, câu chuyện M&A luôn mang tính được ăn cả, ngã về không. Nhưng nếu làm đúng, nó có thể biến một khoản chi tưởng chừng rủi ro thành bước ngoặt thay đổi cả ngành công nghiệp.