Doanh nhân tỷ phú thành đạt xưa

Trong thời kỳ Pháp thuộc (1858–1945), Việt Nam chịu sự thống trị của thực dân Pháp, và nền kinh tế chủ yếu phục vụ lợi ích của chính quyền thuộc địa. Tuy nhiên, một số doanh nhân Việt Nam đã vượt qua khó khăn, xây dựng sự nghiệp kinh doanh thành công và để lại những câu chuyện truyền cảm hứng. Dưới đây là một số câu chuyện tiêu biểu về các doanh chủ hàng đầu thời kỳ này, cùng những bài học kinh doanh quý giá:

1. Bạch Thái Bưởi - "Vua tàu thủy" Việt Nam

• Xuất thân nghèo khó: Bạch Thái Bưởi (1874–1932) sinh ra trong một gia đình nghèo ở Hà Đông (nay thuộc Hà Nội). Mồ côi cha từ nhỏ, ông phải làm nhiều nghề để mưu sinh, từ buôn bán nhỏ lẻ đến làm thư ký cho một hãng buôn Pháp.
• Bước ngoặt kinh doanh: Sau khi tích lũy được chút vốn, Bạch Thái Bưởi chuyển sang kinh doanh gỗ và vận tải đường thủy. Ông nhận thấy người Việt bị hạn chế trong lĩnh vực vận tải sông, vốn bị các hãng tàu của Pháp và Hoa kiều thống trị. Với tinh thần dân tộc mạnh mẽ, ông thành lập Công ty Giang thuyền Bạch Thái Bưởi vào năm 1909, cạnh tranh trực tiếp với các hãng tàu ngoại quốc.
• Thành công vang dội: Bạch Thái Bưởi áp dụng chiến lược kinh doanh thông minh, cung cấp dịch vụ vận tải giá rẻ, phục vụ tận tâm, và đặc biệt đánh vào lòng tự hào dân tộc bằng cách sử dụng thuyền viên và nhân viên người Việt. Ông còn mở rộng sang các lĩnh vực khác như khai thác mỏ, in ấn, và xuất bản. Đến những năm 1920, công ty của ông sở hữu hàng chục tàu thủy, thống lĩnh các tuyến vận tải sông ở miền Bắc, được mệnh danh là “vua tàu thủy”.

• Giai thoại cạnh tranh với người Hoa: Một trong những truyền thuyết nổi tiếng về Bạch Thái Bưởi là cách ông đối đầu với các hãng tàu người Hoa trên sông Hồng. Các đối thủ này sử dụng chiến thuật giảm giá vé để loại ông ra khỏi thị trường. Không nao núng, Bạch Thái Bưởi quyết định miễn phí vé cho hành khách trong một thời gian ngắn, đồng thời treo cờ Việt Nam trên tàu và kêu gọi: “Người Việt đi tàu Việt!”. Ông còn thuê các nghệ sĩ hát chèo, ca Huế trên tàu để thu hút khách. Tinh thần dân tộc và chiến lược sáng tạo này khiến hành khách đổ xô đi tàu của ông, buộc các đối thủ người Hoa phải rút lui. Giai thoại này được truyền tụng như biểu tượng của lòng yêu nước và sự thông minh trong kinh doanh.

• Truyền thuyết về sự hào sảng: Người dân miền Bắc thời bấy giờ kể rằng Bạch Thái Bưởi thường xuyên giúp đỡ người nghèo, từ việc cho họ đi tàu miễn phí đến hỗ trợ tiền bạc. Một câu chuyện kể rằng ông từng tặng cả một con tàu cho một cộng đồng làng chài để họ có phương tiện mưu sinh, với điều kiện họ phải giữ gìn lòng tự hào dân tộc.

Bài học truyền cảm hứng:

• Tinh thần dân tộc: Bạch Thái Bưởi đã biến lòng yêu nước thành động lực kinh doanh, chứng minh người Việt có thể vượt qua sự áp bức của thực dân để khẳng định vị thế.
• Chiến lược cạnh tranh thông minh: Ông tập trung vào chất lượng dịch vụ, giá cả hợp lý và xây dựng thương hiệu gắn liền với giá trị văn hóa bản địa.
• Kiên trì vượt khó: Từ một người không có nền tảng, ông đã vươn lên nhờ sự quyết tâm và khả năng nắm bắt cơ hội.

2. Trương Văn Bền - Người sáng lập thương hiệu xà bông Cô Bầu

• Sự khởi đầu khiêm tốn: Trương Văn Bền (1883–1956), sinh ra tại Chợ Lớn, là người gốc Hoa nhưng luôn tự hào về cội nguồn Việt Nam. Ông bắt đầu kinh doanh nhỏ lẻ, buôn bán dầu dừa và các sản phẩm nông nghiệp.
• Sáng tạo đột phá: Nhận thấy nhu cầu về xà bông tại Việt Nam thời bấy giờ phụ thuộc vào hàng nhập khẩu đắt đỏ, Trương Văn Bền quyết định sản xuất xà bông nội địa. Năm 1932, ông thành lập Nhà máy xà bông Việt Nam và cho ra đời thương hiệu xà bông Cô Bầu, một sản phẩm chất lượng cao, giá cả phải chăng, phù hợp với người Việt.
• Thành công lớn: Xà bông Cô Bầu nhanh chóng được ưa chuộng, không chỉ ở Việt Nam mà còn xuất khẩu sang các nước lân cận như Lào, Campuchia. Ông còn mở rộng sản xuất sang dầu ăn và các sản phẩm tiêu dùng khác, trở thành một trong những doanh nhân giàu có nhất Nam Kỳ thời bấy giờ.

• Truyền thuyết về cái tên “Cô Bầu”: Theo một giai thoại phổ biến ở Nam Kỳ, cái tên “Cô Bầu” trên xà bông của Trương Văn Bền xuất phát từ hình ảnh một người phụ nữ Việt Nam duyên dáng, đại diện cho sự sạch sẽ và tinh tế. Người dân đồn rằng ông đã lấy cảm hứng từ chính vợ mình, người đã hỗ trợ ông trong việc thử nghiệm công thức xà bông. Hình ảnh “Cô Bầu” trên bao bì được cho là biểu tượng của vẻ đẹp Việt Nam, giúp sản phẩm dễ dàng chiếm được cảm tình của người tiêu dùng trong bối cảnh hàng Pháp thống trị.
  

• Câu chuyện vượt qua định kiến: Một giai thoại khác kể rằng khi Trương Văn Bền bắt đầu sản xuất xà bông, nhiều người Pháp và người Việt giàu có chế giễu ông, cho rằng người Việt không thể làm ra sản phẩm chất lượng ngang hàng Tây. Để chứng minh, ông bí mật gửi xà bông Cô Bầu đến một hội chợ ở Pháp dưới nhãn mác “sản phẩm Đông Dương”. Sản phẩm của ông giành giải thưởng cao, khiến giới thương nhân Pháp kinh ngạc khi biết đó là sản phẩm của một người Việt.

Bài học truyền cảm hứng:

• Tầm nhìn thị trường: Trương Văn Bền nhận ra nhu cầu tiềm năng của thị trường nội địa và đáp ứng bằng sản phẩm chất lượng, giá cả cạnh tranh.
• Sáng tạo và tự chủ: Thay vì phụ thuộc vào hàng nhập khẩu, ông đầu tư vào sản xuất trong nước, góp phần xây dựng nền công nghiệp dân tộc.
• Chất lượng là cốt lõi: Thương hiệu xà bông Cô Bầu nổi tiếng nhờ chất lượng vượt trội, giúp ông xây dựng lòng tin với khách hàng.

3. Nguyễn Sơn Hà - Người tiên phong trong ngành sơn mài Việt Nam

• Từ họa sĩ đến doanh nhân: Nguyễn Sơn Hà (1894–1965) là một họa sĩ tốt nghiệp Trường Mỹ thuật Đông Dương. Trong bối cảnh nghệ thuật truyền thống Việt Nam bị xem nhẹ dưới chế độ thuộc địa, ông quyết định biến sơn mài – một chất liệu dân gian – thành sản phẩm thương mại cao cấp.
• Thành lập thương hiệu sơn mài: Ông mở xưởng sản xuất sơn mài tại Hà Nội, chuyên chế tác các sản phẩm thủ công mỹ nghệ như tranh, hộp, khay, và đồ nội thất. Các sản phẩm của ông được xuất khẩu sang Pháp và các nước châu Âu, nơi chúng được giới thượng lưu đánh giá cao.
• Thành công quốc tế: Nhờ sự kết hợp giữa nghệ thuật truyền thống và kỹ thuật hiện đại, Nguyễn Sơn Hà đã nâng tầm sơn mài Việt Nam, biến nó thành biểu tượng văn hóa và mang lại nguồn thu lớn cho kinh tế địa phương.

• Giai thoại về bức tranh sơn mài ở Paris: Một truyền thuyết kể rằng tại một triển lãm nghệ thuật ở Paris vào những năm 1930, một bức tranh sơn mài của Nguyễn Sơn Hà được giới quý tộc Pháp săn lùng. Họ ngỡ rằng đó là sản phẩm của một nghệ nhân Nhật Bản hoặc Trung Quốc, vì thời bấy giờ sơn mài Việt Nam chưa được biết đến. Khi biết tác giả là người Việt, họ càng kinh ngạc và đặt hàng số lượng lớn. Nguyễn Sơn Hà được cho là đã từ chối bán bản quyền kỹ thuật sơn mài, với lý do muốn giữ gìn bí quyết truyền thống cho người Việt.

• Câu chuyện “sơn mài chữa bệnh”: Người dân Hà Nội thời đó truyền tai nhau rằng các sản phẩm sơn mài của Nguyễn Sơn Hà không chỉ đẹp mà còn có “tính chữa lành”. Một số khách hàng phương Tây tin rằng hộp sơn mài của ông mang lại may mắn và bình an, khiến sản phẩm của ông trở thành vật phẩm phong thủy được săn đón.

Bài học truyền cảm hứng:

• Kết hợp văn hóa và kinh doanh: Nguyễn Sơn Hà đã biến giá trị văn hóa truyền thống thành sản phẩm có sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế.
• Chất lượng và sáng tạo: Sự tỉ mỉ trong từng sản phẩm và việc cải tiến kỹ thuật đã giúp ông tạo ra thương hiệu uy tín.
• Tầm nhìn toàn cầu: Ông không chỉ phục vụ thị trường trong nước mà còn nhắm đến xuất khẩu, mở rộng cơ hội kinh doanh.

4. Trịnh Văn Bô - Doanh nhân yêu nước và ông chủ thương hiệu Phúc Lợi

• Xuất thân từ gia đình buôn bán: Trịnh Văn Bô (1914–1988) sinh ra trong một gia đình buôn bán ở Hà Nội. Từ nhỏ, ông đã tiếp xúc với việc kinh doanh vải và hàng hóa nhờ công việc của cha mẹ.

• Thành lập thương hiệu Phúc Lợi: Trong những năm 1930, Trịnh Văn Bô cùng vợ là bà Hoàng Thị Minh Hồ thành lập Công ty Tơ lụa Phúc Lợi, chuyên kinh doanh tơ lụa và vải vóc cao cấp. Với chiến lược tập trung vào chất lượng và xây dựng mạng lưới phân phối rộng khắp miền Bắc, Phúc Lợi nhanh chóng trở thành một trong những thương hiệu tơ lụa hàng đầu Việt Nam thời bấy giờ.

• Cống hiến cho cách mạng: Ngoài thành công kinh doanh, Trịnh Văn Bô được biết đến với tinh thần yêu nước. Năm 1945, khi Chủ tịch Hồ Chí Minh kêu gọi “Tuần lễ vàng” để hỗ trợ tài chính cho cách mạng, ông và vợ đã hiến tặng 5.147 lượng vàng (tương đương hàng chục tỷ đồng ngày nay), một phần lớn tài sản của gia đình, để ủng hộ Chính phủ Việt Minh. Ông còn hỗ trợ cách mạng bằng cách cung cấp lương thực, vải vóc, và nơi trú ẩn cho các nhà cách mạng.

Bài học truyền cảm hứng:

• Chất lượng và uy tín: Thương hiệu Phúc Lợi thành công nhờ tập trung vào sản phẩm chất lượng cao và xây dựng lòng tin với khách hàng.

• Tinh thần yêu nước: Trịnh Văn Bô chứng minh rằng kinh doanh không chỉ vì lợi nhuận mà còn có thể phục vụ lợi ích dân tộc.

• Quản lý tài chính thông minh: Ông biết cách tích lũy và sử dụng tài sản để tạo ảnh hưởng lâu dài, cả trong kinh doanh lẫn cống hiến xã hội.

5. Nguyễn Hữu Hào - Ông chủ thương hiệu rượu Nam Kỳ

Câu chuyện khởi nghiệp:

• Khởi nghiệp từ nông nghiệp: Nguyễn Hữu Hào (1860–1935) là một doanh nhân ở Nam Kỳ, bắt đầu từ việc kinh doanh nông sản và rượu. Nhận thấy nhu cầu tiêu thụ rượu lớn từ cả người Việt và người Pháp, ông mở nhà máy sản xuất rượu tại vùng đồng bằng sông Cửu Long.
• Thương hiệu rượu nổi tiếng: Ông áp dụng công nghệ chưng cất hiện đại học từ Pháp, sản xuất rượu gạo và rượu nếp chất lượng cao, cạnh tranh với các loại rượu nhập khẩu. Sản phẩm của ông không chỉ phổ biến trong nước mà còn được xuất khẩu sang các thuộc địa khác của Pháp.
• Thành công bền vững: Ông còn đầu tư vào bất động sản và nông nghiệp, trở thành một trong những địa chủ và doanh nhân giàu có nhất Nam Kỳ thời bấy giờ.

• Giai thoại về “rượu thần”: Người dân Nam Kỳ truyền tai nhau rằng rượu của Nguyễn Hữu Hào không chỉ ngon mà còn có khả năng “xua đuổi tà khí”. Một câu chuyện kể rằng trong một buổi tiệc với quan chức Pháp, rượu của ông đã khiến họ say mê và đồng ý ký hợp đồng xuất khẩu lớn, giúp ông mở rộng thị trường sang các thuộc địa Pháp. Người ta gọi đó là “rượu thần Nam Kỳ”, vừa ngon vừa mang lại may mắn.

• Lời thề với đất Nam Kỳ: Một truyền thuyết kể rằng Nguyễn Hữu Hào từng thề sẽ không bao giờ rời bỏ Nam Kỳ, dù người Pháp nhiều lần mời ông sang Pháp làm việc. Ông nói rằng mọi tài sản và tâm huyết của ông đều dành cho mảnh đất quê hương, và ông muốn dùng rượu để “kể câu chuyện Nam Kỳ” với thế giới.

Bài học truyền cảm hứng:

• Học hỏi công nghệ: Việc áp dụng kỹ thuật hiện đại từ phương Tây giúp ông nâng cao chất lượng sản phẩm và cạnh tranh với hàng ngoại.
• Đầu tư dài hạn: Sự đa dạng hóa từ sản xuất rượu sang bất động sản và nông nghiệp giúp ông xây dựng sự nghiệp bền vững.
• Hiểu thị trường: Ông nhắm đến cả thị trường nội địa và quốc tế, đáp ứng nhu cầu đa dạng của khách hàng.

6. Hội Ký - Những doanh nhân người Hoa tại Chợ Lớn

• Cộng đồng doanh nhân người Hoa: Trong thời Pháp thuộc, khu vực Chợ Lớn (nay thuộc TP. Hồ Chí Minh) là trung tâm thương mại sầm uất, nơi cộng đồng người Hoa phát triển mạnh mẽ trong các ngành buôn bán, sản xuất, và tài chính. Các doanh nhân tiêu biểu như Hội Ký (một nhóm thương nhân nổi tiếng) đã xây dựng các thương hiệu gạo, đường, và hàng tiêu dùng nổi tiếng.
• Mạng lưới kinh doanh: Họ không chỉ kinh doanh trong nước mà còn xuất khẩu gạo sang Hồng Kông, Singapore, và các nước Đông Nam Á. Các thương nhân này còn lập ngân hàng tư nhân, hỗ trợ vốn cho các doanh nghiệp Việt Nam và người Hoa.
• Ảnh hưởng sâu rộng: Nhờ sự đoàn kết và chiến lược kinh doanh linh hoạt, các doanh nhân Hội Ký đã tạo ra một hệ sinh thái thương mại mạnh mẽ, đóng góp lớn vào kinh tế Nam Kỳ.

• Truyền thuyết về “kho vàng Chợ Lớn”: Một giai thoại nổi tiếng ở Nam Kỳ kể rằng các thương nhân Hội Ký giàu có đến mức họ sở hữu một “kho vàng bí mật” dưới lòng đất ở Chợ Lớn. Người dân đồn rằng kho này chứa vàng, bạc, và châu báu tích lũy từ việc buôn bán gạo và hàng hóa xuất khẩu. Dù không có bằng chứng lịch sử, câu chuyện này phản ánh sự thịnh vượng và ảnh hưởng của cộng đồng Hội Ký trong thương mại thời bấy giờ.

• Câu chuyện “ngân hàng của người nghèo”: Một giai thoại khác kể rằng các thương nhân Hội Ký thường xuyên cho người nghèo vay tiền không lãi để làm ăn. Họ được xem là “ngân hàng của người nghèo”, giúp nhiều gia đình Việt Nam vượt qua khó khăn. Một số người kể rằng Hội Ký còn bí mật hỗ trợ các phong trào yêu nước bằng cách chuyển tiền cho các nhà cách mạng.

Bài học truyền cảm hứng:

• Sức mạnh cộng đồng: Sự đoàn kết của cộng đồng người Hoa giúp họ xây dựng mạng lưới kinh doanh vững chắc, vượt qua sự cạnh tranh từ các thương nhân ngoại quốc.
• Đa dạng hóa kinh doanh: Họ không chỉ tập trung vào một lĩnh vực mà mở rộng sang nhiều ngành, từ sản xuất đến tài chính.
• Nắm bắt cơ hội quốc tế: Việc xuất khẩu và kết nối với thị trường quốc tế là yếu tố then chốt giúp họ thành công.

Những doanh nhân thời Pháp thuộc như Bạch Thái Bưởi, Trương Văn Bền, Nguyễn Sơn Hà, Hội Ký, và Nguyễn Hữu Hào đều có điểm chung: xuất phát từ hoàn cảnh khó khăn, họ đã vượt qua thách thức bằng sự kiên trì, sáng tạo, và tinh thần dân tộc. Dù hoạt động trong bối cảnh đất nước bị đô hộ, họ vẫn tìm cách khẳng định bản thân, xây dựng thương hiệu Việt và đóng góp cho nền kinh tế dân tộc.

Các bài học kinh doanh cốt lõi từ họ:

1. Tận dụng cơ hội thị trường: Nhận biết nhu cầu của người tiêu dùng và cung cấp sản phẩm/dịch vụ phù hợp.

2. Đổi mới và sáng tạo: Kết hợp công nghệ, kỹ thuật mới với giá trị truyền thống để tạo ra sản phẩm độc đáo.

3. Tinh thần dân tộc: Lòng yêu nước và tự hào dân tộc là động lực mạnh mẽ để cạnh tranh với các doanh nghiệp ngoại.

4. Kiên trì và bền bỉ: Thành công không đến ngay lập tức, mà đòi hỏi sự nỗ lực không ngừng qua nhiều năm.

5. Xây dựng mạng lưới: Hợp tác với cộng đồng, đối tác, và khách hàng để tạo ra hệ sinh thái kinh doanh bền vững.

Những câu chuyện này không chỉ là nguồn cảm hứng cho các thế hệ doanh nhân ngày nay mà còn là minh chứng cho tinh thần bất khuất của người Việt trong mọi hoàn cảnh.