Mã vạch làm thay đổi thế giới ra sao?

Bãi cát Miami và bộ óc từng "chơi" với bom nguyên tử

Năm 1949, trong khi cả thế giới còn đang mải mê nhảy điệu swing và nghe Elvis Presley, thì trên một bãi biển đầy nắng ở Miami, Norman Joseph Woodland, một gã trai với bộ óc từng góp phần vào Dự án Manhattan (vâng, cái dự án làm ra quả bom nguyên tử khiến cả thế giới run rẩy), lại đang... vẽ nguệch ngoạc trên cát. Không phải vẽ tranh nghệ thuật để tán tỉnh cô nàng nào, mà là đang mày mò một ý tưởng điên rồ: làm sao để mấy bà nội trợ mua hàng ở siêu thị không phải chờ cả tiếng chỉ để cô thu ngân đếm từng lon đậu hộp.

Woodland, sau khi rời khỏi những phòng thí nghiệm đầy mùi thuốc súng, trở lại Đại học Drexel ở Philadelphia làm giảng viên. Ở đây, số phận đưa đẩy ông gặp một anh bán tạp hóa, người mà cứ mỗi lần kiểm kho là muốn khóc thét vì tốn thời gian, dễ sai sót. “Làm sao để kiểm hàng nhanh hơn, chính xác hơn?” – anh này than thở. Woodland, với cái đầu từng tính toán cách chia tách nguyên tử, nghĩ: “Dễ thôi, để tôi tạo ra một thứ mà máy có thể đọc được!” Và thế là, ông bỏ phố về quê, hay đúng hơn là về ở với ông nội ở Miami, nơi có biển xanh, cát trắng, và không gian để... vẽ cát.

Mã Morse trên cát và khoảnh khắc "Eureka!"

Ngồi bên bờ biển, trong khi người ta bận tắm nắng và uống nước dừa, Woodland lại mải mê vẽ những dấu chấm, gạch ngang, rồi kéo dài thành những đường thẳng song song. Cảm hứng đến từ mã Morse – thứ mà phi công, thủy thủ dùng để liên lạc từ thời ông cố nội. “Nếu mã Morse có thể truyền tin qua không trung, thì tại sao không dùng nó để mã hóa lon cá mòi?” – Woodland tự nhủ. Thế là ông vẽ, xóa, vẽ lại, cho đến khi những đường kẻ trên cát bắt đầu trông giống một thứ gì đó có thể đổi đời cả ngành bán lẻ.

Ý tưởng ban đầu của Woodland và đồng nghiệp Bernard Silver là tạo ra một hệ thống “mắt bò” – những vòng tròn đồng tâm giống như vòng năm của cây, mã hóa thông tin bằng độ rộng của các vòng. Năm 1949, họ nộp đơn xin cấp bằng sáng chế, và đến ngày 7/10/1952, Cơ quan Sáng chế Mỹ chính thức gật đầu với phát minh mang tên “Thiết bị và phương pháp phân loại”. Nghe thì cao siêu, nhưng nói trắng ra, đó là cái mã vạch đầu tiên của nhân loại. Chỉ có điều, thiết bị đọc mã vạch thời đó cần một bóng đèn 500W, mạnh đến mức suýt thiêu cháy cả tờ giấy in mã. Rõ ràng, ý tưởng thì tuyệt, nhưng công nghệ thời ấy thì... hơi đuối.

Từ cát đến siêu thị: Hành trình của những vạch đen trắng

Phải đến những năm 1970, khi tia laser ra đời và mạch bán dẫn bắt đầu làm mưa làm gió, mã vạch mới thực sự cất cánh. Woodland, lúc này đã gia nhập IBM, cùng với George Laurer, cải tiến thiết kế “mắt bò” thành những đường thẳng song song – thứ mà ngày nay chúng ta gọi là mã vạch 1D. Thiết kế này đơn giản, dễ in, dễ quét, và quan trọng là không làm cháy giấy. Năm 1974, khoảnh khắc lịch sử xảy ra tại siêu thị Marsh ở Troy, Ohio: một gói kẹo cao su Wrigley được quét qua máy, giá 67 cent hiện lên, và thế giới chính thức bước vào kỷ nguyên mã vạch. Sharon Buchanan, cô thu ngân 31 tuổi, có lẽ không ngờ mình vừa bấm nút khởi động cho một cuộc cách mạng.

Từ đó, mã vạch lan tỏa như virus, không chỉ trong siêu thị mà còn xâm nhập vào bệnh viện (để không tiêm nhầm thuốc), sân bay (để không lạc hành lý), và thậm chí cả... xe tự hành trên sao Hỏa (vâng, NASA cũng xài mã vạch). Đến năm 1984, 33% cửa hàng tạp hóa ở Mỹ đã có máy quét. Đến năm 2004, 80-90% các công ty lớn nhất thế giới không thể sống thiếu những đường kẻ đen trắng này.

Tỷ đô từ những vạch kẻ: Hiệu quả kinh tế toàn cầu

Bây giờ, hãy nói về tiền – thứ mà mọi doanh nhân đều thích. Mã vạch không chỉ là mấy đường kẻ để làm đẹp bao bì, mà là cỗ máy in tiền thực sự. Theo Grandview Research, thị trường máy quét mã vạch toàn cầu đã đạt 6,79 tỷ USD vào năm 2020, với tốc độ tăng trưởng 6,7% mỗi năm từ 2021 đến 2028. Nhưng đó chỉ là phần nổi của tảng băng. Mã vạch đã giúp tiết kiệm hàng trăm tỷ USD mỗi năm nhờ tự động hóa quy trình kiểm kho, giảm sai sót, và tăng tốc độ thanh toán. Walmart, Amazon, hay FedEx – những gã khổng lồ này sẽ không thể giao hàng thần tốc hay giữ giá thấp nếu không có mã vạch. Hệ thống “just-in-time” của Toyota? Cũng dựa vào mã vạch.

Chưa kể, mã vạch 2D (như QR code) còn đẩy mọi thứ lên một tầm cao mới. Một mã QR tí hon có thể chứa cả một cuốn tiểu sử sản phẩm, từ nguồn gốc con bò đến ngày đóng gói miếng thịt. Trong đại dịch COVID-19, mã QR trở thành “người hùng” khi giúp giao dịch không tiếp xúc, từ quét menu nhà hàng đến kiểm tra khai báo y tế. Doanh nghiệp nhỏ, siêu thị lớn, bệnh viện, sân bay – tất cả đều nợ mã vạch một lời cảm ơn. Dù không có con số chính xác, nhưng các chuyên gia ước tính mã vạch và công nghệ liên quan đã đóng góp hàng nghìn tỷ USD vào nền kinh tế toàn cầu kể từ khi ra đời, nhờ tăng hiệu quả chuỗi cung ứng và giảm chi phí vận hành.

Mã vạch – Từ con số vô danh thành “công nhân toàn cầu không biết đòi lương”

Có thể bạn không để ý, nhưng mã vạch có mặt ở khắp nơi: từ gói mì tôm đến túi LV, từ hộp sữa ông Thọ đến vali Louis Vuitton. Nó không lên tivi, không nhận giải thưởng, không viết sách tự truyện – nhưng lại âm thầm vận hành chuỗi cung ứng toàn cầu, giúp hàng hóa đi từ nhà máy tới tay người tiêu dùng như một cuộc hẹn trăm năm không trễ.

Chỉ cần 1 cái “tít” – hàng được kiểm, kho được trừ, hóa đơn được tạo, dữ liệu được lưu. Nhanh gọn, chính xác, và không bao giờ… than phiền về KPI.

Mã vạch không chỉ thay đổi ngành bán lẻ, mà còn nâng tầm logistics, kiểm soát tồn kho, chống hàng giả, quản lý sản xuất, và tất nhiên… giúp các CEO ngủ ngon vì báo cáo tồn kho không còn sai số kiểu “nhân viên quên bấm”.

Di sản của Woodland: Vẽ cát, đổi đời

Norman Joseph Woodland, người từng vẽ nguệch ngoạc trên cát, qua đời năm 2012, nhưng di sản của ông vẫn sống mãi. Từ những vòng tròn đồng tâm “mắt bò” đến những đường kẻ đen trắng trên mọi sản phẩm, mã vạch đã trở thành ngôn ngữ chung của thương mại toàn cầu. Nó không chỉ là công cụ, mà là biểu tượng của một thế giới kết nối, nơi hàng hóa di chuyển nhanh hơn, chính xác hơn, và rẻ hơn. Năm 1992, Woodland được Tổng thống George H. W. Bush trao Huy chương Công nghệ Quốc gia, nhưng có lẽ phần thưởng lớn nhất là khi bạn quét một lon Coca ở siêu thị và nghĩ: “Ờ, cái này bắt đầu từ một bãi cát ở Miami.”

Khi bạn đi siêu thị, hãy biết ơn một người vẽ vạch lên cát

Lần tới khi bạn đi siêu thị, đưa món hàng qua máy và nghe tiếng “tít” quen thuộc, hãy mỉm cười và nhớ đến Norman Woodland. Ông không phải là tỷ phú, không là biểu tượng truyền thông, nhưng lại để lại một di sản tỉ đô bằng thứ công cụ đơn giản mà siêu phàm.

Từ những vạch đen nhỏ xíu, Woodland không chỉ thay đổi bán lẻ – ông vẽ lại cách thế giới vận hành.

Và đôi khi, thay đổi lớn nhất… bắt đầu từ một cái đầu hói ngồi vẽ trên cát.