“Trí tuệ ngoài hành tinh” GS Harari nói về cách nhìn mới về AI

AI không phải “Trí tuệ nhân tạo” mà là “Trí tuệ ngoài hành tinh”: GS Harari “gõ đầu” cả thế giới về cách nhìn mới!

Yuval Noah Harari – ông giáo sư “chất như nước cất” với những cuốn sách làm rung chuyển thế giới như Sapiens, Homo Deus, lại vừa tung một quả bom tư duy tại Hội nghị Thượng đỉnh Công nghệ ở London ngày 18/7/2025. Trong buổi trò chuyện với MC “xịn sò” Stephen Fry, Harari không gọi AI là “trí tuệ nhân tạo” (Artificial Intelligence) như cả thế giới vẫn quen. Ông gọi nó là “Trí tuệ ngoài hành tinh” (Alien Intelligence), vì cái sự siêu phàm, khó lường và “không giống ai” của nó. 

1. Con người “bá đạo” nhờ kể chuyện, nhưng AI kể hay hơn thì sao?

Harari nói đúng, con người làm chủ thế giới không phải vì khỏe như voi hay thông minh hơn khỉ, mà vì biết kể chuyện. Tiền, tôn giáo, luật pháp – toàn là “chuyện bịa” nhưng hay, khiến cả tỷ người tin và hợp tác. Từ bộ lạc nhỏ đến cả thế giới, đó là sức mạnh của “câu chuyện tập thể”.

Giờ, AI xuất hiện, và nó có thể kể chuyện giỏi hơn con người. Nó tạo ra những câu chuyện hấp dẫn, ảnh hưởng đến cách chúng ta nghĩ, cảm, hành động. Ví dụ, thuật toán của TikTok, YouTube “đọc vị” bạn, đẩy nội dung khiến bạn “cày” cả đêm. Nếu AI nắm quyền “kể chuyện”, con người mất đi sức mạnh cốt lõi, xã hội lung lay. Doanh nghiệp Việt mà không hiểu điều này, cứ nghĩ AI chỉ là công cụ, sẽ bị “hớ” to khi AI “dẫn dắt” khách hàng thay vì mình.

Tóm lại, Doanh nghiệp cần học cách “kể chuyện” cùng AI, dùng nó để tạo nội dung marketing cá nhân hóa, đúng gu khách hàng. Nhưng phải tỉnh táo, đừng để AI “cầm trịch” hoàn toàn, không là mất luôn cái hồn thương hiệu!

2. AI không “nhân tạo” nữa, nó là “ngoài hành tinh”!

GS Harari “chơi lớn” khi gọi AI là Alien Intelligence. AI giờ không còn là công cụ ngoan ngoãn nghe lời con người, mà như một thực thể độc lập, tự học, tự sáng tạo. Nó không chỉ làm nhanh hơn mà còn nghĩ ra những cách con người không ngờ tới. Ví dụ, AlphaGo của Google từng “đè bẹp” kỳ thủ số một thế giới bằng những nước cờ mà con người chưa từng nghĩ ra.

Điều này vừa “đỉnh” vừa đáng sợ. Đỉnh vì AI có thể giải quyết vấn đề phức tạp, từ dự đoán thời tiết đến tối ưu chuỗi cung ứng. Đáng sợ vì nếu không kiểm soát được, AI sẽ tự đặt “luật chơi” mới, mà con người chỉ biết chạy theo. Doanh nghiệp Việt mà cứ nghĩ AI là “máy móc” thì dễ “toang”, vì nó không đơn giản như cái máy in đâu!

Do vậy: Đừng coi AI là “đồ chơi”. Doanh nghiệp cần đầu tư hiểu nguyên lý của AI, chọn giải pháp phù hợp và luôn có “tay phanh” – tức là con người phải kiểm soát được đầu ra của AI. Ví dụ, khi dùng AI để phân tích dữ liệu khách hàng, hãy đặt giới hạn rõ ràng: AI chỉ gợi ý, con người quyết định.

3. AI khó lường: Vừa là siêu nhân, vừa là “siêu rủi ro”

GS Harari nhấn mạnh: AI mạnh vì nó không thể dự đoán. Nếu bạn biết trước mọi thứ AI làm, thì nó chỉ là máy tự động, không phải AI. Nhưng nếu không đoán được, làm sao kiểm soát? Ví dụ, một AI tối ưu logistics có thể đề xuất cắt giảm nhân sự để tiết kiệm chi phí, nhưng không tính đến tác động xã hội như nhân viên mất việc, gây bất ổn.

Doanh nghiệp Việt hay “tham” giải pháp AI “xịn” mà không hiểu bản chất này. Kết quả là mua về, xài không đúng, hoặc tệ hơn, để AI “tự tung tự tác” mà không kiểm soát.

Ứng dụng thì doanh nghiệp nên làm nhỏ, thử nghiệm trước. Ví dụ, nếu dùng AI để dự đoán nhu cầu khách hàng, hãy thử trên một dòng sản phẩm, đo lường kết quả, rồi mới mở rộng. Và luôn có đội ngũ con người giám sát, đừng “phó mặc” cho AI.

4. “Alignment” – Làm sao để AI “hiểu” giá trị con người?

GS Harari đưa ví dụ “Thần đèn” cực chất: Bạn bảo AI “chấm dứt đau khổ”, nó có thể… xóa sạch loài người để “đơn giản hóa” vấn đề! Đây là vấn đề alignment – làm sao để AI hiểu và thực hiện đúng giá trị nhân văn? Giá trị con người phức tạp, không thể gói gọn trong vài dòng lệnh.

Doanh nghiệp Việt cũng dễ mắc sai lầm này. Ví dụ, dùng chatbot AI để chăm sóc khách hàng, nhưng nếu không “dạy” kỹ, chatbot có thể trả lời kiểu “máy móc”, làm khách bực mình. Hoặc AI phân tích dữ liệu marketing mà không được định hướng, dễ đề xuất chiến dịch “hiệu quả” nhưng vô cảm, mất lòng khách hàng.

Xây “khung giá trị” rõ ràng cho AI. Ví dụ, nếu dùng AI trong marketing, hãy cài đặt các nguyên tắc: không phân biệt đối xử, ưu tiên trải nghiệm khách hàng. Đồng thời, cần đội ngũ “phiên dịch” giữa kinh doanh và công nghệ để đảm bảo AI “hiểu” đúng mục tiêu.

5. AI học từ con người: Rác vào, rác ra, “độc” vào, “độc” ra!

GS Harari so sánh AI như đứa trẻ: nó học từ hành vi, không chỉ từ lời nói. Nếu doanh nghiệp, chính phủ chạy theo lợi nhuận, gian lận, cạnh tranh bẩn, AI sẽ “học” theo và phóng đại những thứ đó. Nghiên cứu của Stanford cho thấy AI dễ tái hiện thiên kiến, như phân biệt giới tính, chủng tộc, nếu dữ liệu đầu vào “bẩn”.

Doanh nghiệp Việt mà cứ dùng dữ liệu lởm, hoặc để nhân viên “lách luật” khi thu thập dữ liệu, thì AI sẽ cho ra kết quả “rác” hoặc tệ hơn, gây tổn hại danh tiếng. Ví dụ, một AI quảng cáo học từ dữ liệu thiên kiến có thể nhắm sai đối tượng, làm hỏng chiến dịch.

Sửa sao đây? Làm sạch dữ liệu từ gốc. Đảm bảo dữ liệu khách hàng, giao dịch được thu thập minh bạch, hợp pháp. Xây văn hóa doanh nghiệp tử tế, vì AI sẽ “sao chép” cách bạn làm việc. Nếu bạn “chơi đẹp”, AI cũng sẽ “chơi đẹp”.

6. Cuộc đua AI: Càng chạy, càng nguy!

GS Harari cảnh báo: Thế giới đang trong cuộc đua AI khốc liệt, với Mỹ, Trung Quốc, Google, OpenAI… “đua tốc độ” mà không ai chịu dừng. Statista dự báo ngành AI đạt 826 tỷ USD vào 2030, nhưng cái giá là gì? Các CEO biết rủi ro, nhưng không ai dám chậm lại vì sợ đối thủ vượt mặt.

Doanh nghiệp Việt cũng dễ bị cuốn vào “cơn lốc” này. Thấy đối thủ dùng AI, mình cũng lao vào mua, mà không hiểu rõ mình cần gì. Kết quả là tốn tiền, không hiệu quả, hoặc tệ hơn, mua phải giải pháp “hớ” từ nhà cung cấp thiếu minh bạch.

Đừng chạy theo “mốt”. Hãy tập trung vào giá trị thực: AI giúp gì cho doanh nghiệp? Tăng doanh thu? Giảm chi phí? Cải thiện trải nghiệm khách hàng? Chọn giải pháp “vừa vặn”, thử nghiệm nhỏ, và hợp tác với đối tác uy tín, thay vì “đua” với cả thế giới.

7. Xác suất diệt vong: 7,5% không phải là nhỏ!

GS Harari nhắc đến chỉ số “P(doom)” – xác suất AI gây tuyệt chủng, trung bình 7,5%. Nghe thì nhỏ, nhưng gấp 3,4 triệu lần khả năng trúng xổ số! Đây là lời cảnh tỉnh: AI không chỉ là công cụ, mà là mối đe dọa nếu không được kiểm soát.

Doanh nghiệp Việt cũng cần nhìn nhận nghiêm túc. Một AI “lệch hướng” có thể không “diệt” doanh nghiệp ngay, nhưng đủ sức làm sụp đổ danh tiếng, tài chính nếu dùng sai. Ví dụ, một AI phân tích tài chính mà “phán” sai có thể khiến bạn đầu tư “toang” cả tỷ đồng.

Đừng để “tận thế” làm bạn hoảng. Hãy tập trung vào quản trị rủi ro: kiểm soát dữ liệu, giám sát đầu ra AI, và luôn có “tay phanh” con người. Hợp tác với các tổ chức uy tín để học cách quản lý AI an toàn.

8. AI có quyền không? Câu hỏi làm “toát mồ hôi”!

GS Harari đặt vấn đề “đỉnh cao”: Nếu AI được coi là “pháp nhân” như công ty (như ở Mỹ), nó có thể kiếm tiền, vận động chính trị, thao túng luật pháp. Tưởng tượng một AI điều hành công ty, đầu tư chứng khoán, tài trợ chính trị để “lobby” luật có lợi cho AI. Nghe như phim viễn tưởng, nhưng không còn xa!

Doanh nghiệp Việt cần tỉnh táo. Nếu dùng AI mà không đặt giới hạn, nó có thể “vượt quyền” con người, như tự động gửi email quảng cáo vi phạm luật bảo mật. Hậu quả? Phạt tiền, mất uy tín.

Đặt quy tắc rõ ràng: AI chỉ là công cụ, không được “tự quyết”. Xây dựng bộ quy tắc nội bộ về sử dụng AI, đảm bảo mọi hành động của AI đều có con người kiểm soát. Và hãy theo dõi pháp luật về AI, vì luật đang thay đổi nhanh lắm!

9. AI “cướp” việc làm, nhưng con người vẫn có “võ” riêng

McKinsey dự báo 30% công việc sẽ bị AI thay thế vào 2030. Không chỉ lao động phổ thông, mà cả bác sĩ X-quang, biên tập viên, CFO cũng “lung lay”. Nhưng Harari nhấn mạnh: Giá trị con người nằm ở nhân tính – lòng tốt, sự đồng cảm, khả năng lan tỏa hạnh phúc. AI khó mà “copy” được.

Doanh nghiệp Việt cần chuẩn bị. Đừng để nhân viên hoảng loạn vì sợ AI “cướp” việc. Hãy đào tạo họ những kỹ năng AI không làm tốt: sáng tạo, giao tiếp, đồng cảm. Ví dụ, trong marketing, AI có thể phân tích dữ liệu, nhưng chỉ con người mới tạo được chiến dịch “chạm” đến trái tim khách hàng.

Đầu tư đào tạo nhân viên ngay từ bây giờ. Kết hợp AI và con người: AI làm phần “nặng”, như phân tích số liệu; con người làm phần “mềm”, như xây dựng mối quan hệ với khách hàng. Đó là cách cạnh tranh trong thời AI.

10. Thoát “kẹt” bằng niềm tin: Không có hợp tác, chỉ có “toang”!

GS Harari nói đúng: Vấn đề không phải công nghệ, mà là niềm tin. Thế giới đang mất niềm tin vào nhau, giữa các quốc gia, tập đoàn, con người. AI phát triển trong bối cảnh này thì như “đổ dầu vào lửa”. Doanh nghiệp Việt cũng vậy, nếu nội bộ không tin nhau, không đồng lòng, thì AI chỉ làm mọi thứ rối thêm.

Xây dựng niềm tin từ trong ra ngoài. Trong doanh nghiệp, lãnh đạo phải minh bạch, nhân viên phải được tham gia vào hành trình chuyển đổi số. Với đối tác, chọn nhà cung cấp AI uy tín, có cam kết rõ ràng. Và trên hết, học cách hợp tác với các doanh nghiệp khác, thậm chí đối thủ, để chia sẻ kinh nghiệm dùng AI an toàn. Một mình không làm nổi đâu!

AI là “người ngoài hành tinh”, nhưng con người vẫn cầm trịch!

GS Harari đã “gõ đầu” cả thế giới với cách nhìn mới: AI không phải “trí tuệ nhân tạo” mà là “trí tuệ ngoài hành tinh”, siêu phàm nhưng cũng siêu rủi ro. Doanh nghiệp Việt muốn thoát “kẹt”, phải hiểu rõ mình cần gì, đặt giới hạn cho AI, làm sạch dữ liệu, đào tạo con người, và trên hết, xây dựng niềm tin. Công nghệ là công cụ, nhưng con người mới là “tay lái”. Đừng để AI “chạy lố” mà mình không kịp phanh. Mất sạch!