Kinh doanh Affiliate và Đa cấp: hiểu đúng để làm đúng

1. Kinh doanh Affiliate (Tiếp thị liên kết)
•    Khái niệm: Tiếp thị liên kết (Affiliate Marketing) là một mô hình kinh doanh trực tuyến, trong đó một cá nhân hoặc tổ chức (gọi là Publisher) quảng bá sản phẩm/dịch vụ của một nhà cung cấp (Advertiser) thông qua các kênh như website, mạng xã hội, blog, v.v. Khi khách hàng thực hiện hành động cụ thể (mua hàng, đăng ký, tải ứng dụng, v.v.) qua liên kết của Publisher, họ nhận được hoa hồng từ nhà cung cấp hoặc mạng lưới tiếp thị liên kết (Affiliate Network).
•    Cơ chế hoạt động: Thu nhập dựa trên hiệu quả thực tế (doanh số, lượt click, hành động cụ thể), không phụ thuộc vào việc tuyển dụng người khác tham gia.

2. Kinh doanh Đa cấp (Multi-Level Marketing - MLM)
•    Khái niệm: Kinh doanh đa cấp là mô hình kinh doanh mà người tham gia không chỉ bán sản phẩm/dịch vụ để nhận hoa hồng mà còn kiếm tiền bằng cách tuyển dụng người khác vào hệ thống. Thu nhập của họ bao gồm hoa hồng từ doanh số bán hàng cá nhân và hoa hồng từ doanh số của mạng lưới tuyến dưới do họ xây dựng.
•    Cơ chế hoạt động: Dựa trên cấu trúc phân cấp (nhiều tầng, nhiều nhánh), thường được ví như "hình tháp" trong các mô hình không hợp pháp, nơi lợi nhuận chủ yếu đến từ việc tuyển dụng thay vì bán hàng thực tế.
________________________________________
Sự khác nhau giữa hai mô hình kinh doanh

Tóm lại: Affiliate Marketing tập trung vào việc quảng bá sản phẩm/dịch vụ và không liên quan đến tuyển dụng, trong khi kinh doanh đa cấp dựa trên hệ thống mạng lưới và sự phụ thuộc vào tuyến dưới.
________________________________________
Quy định pháp luật về hai hình thức kinh doanh tại Việt Nam

1. Quy định pháp luật về Affiliate Marketing
•    Tính hợp pháp: Tiếp thị liên kết là một hình thức kinh doanh hợp pháp tại Việt Nam, không bị cấm bởi bất kỳ quy định nào. Nó được xem như một kênh tiếp thị trực tuyến phổ biến, tương tự quảng cáo số, và được các doanh nghiệp lớn như Shopee, Lazada, Tiki áp dụng rộng rãi.
•    Quy định liên quan: 
o    Publisher phải tuân thủ Luật Thương mại 2005 (về hoạt động xúc tiến thương mại) và Luật An ninh mạng 2018 (về nội dung quảng bá trên internet).
o    Nếu hoạt động dưới dạng cá nhân, cần kê khai thuế thu nhập cá nhân theo Luật Thuế thu nhập cá nhân 2007. Nếu hoạt động dưới dạng doanh nghiệp, cần đăng ký kinh doanh và nộp các loại thuế liên quan (thuế VAT, thuế TNDN).
o    Không được quảng bá sản phẩm/dịch vụ cấm lưu hành hoặc vi phạm thuần phong mỹ tục.

2. Quy định pháp luật về Kinh doanh Đa cấp
•    Tính hợp pháp: Kinh doanh đa cấp được pháp luật Việt Nam công nhận và điều chỉnh chặt chẽ theo Nghị định 40/2018/NĐ-CP (về quản lý hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp), thay thế Nghị định 42/2014/NĐ-CP.
•    Quy định cụ thể: 
o    Doanh nghiệp muốn kinh doanh đa cấp phải đăng ký với Bộ Công Thương và được cấp giấy chứng nhận.
o    Cấm các hành vi: 
    Yêu cầu người tham gia đóng phí ban đầu không liên quan đến mua hàng.
    Trả thưởng chủ yếu từ việc tuyển dụng thay vì bán hàng.
    Cung cấp thông tin sai lệch về sản phẩm hoặc kế hoạch trả thưởng.
o    Doanh nghiệp phải ký quỹ 5 tỷ đồng tại ngân hàng để bảo vệ quyền lợi người tham gia.
o    Người tham gia có quyền hoàn trả hàng hóa trong 30 ngày và nhận lại ít nhất 90% số tiền đã trả.
•    Hình phạt: Các mô hình đa cấp biến tướng, lừa đảo (như mô hình Ponzi) bị nghiêm cấm và xử lý theo Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017), với mức phạt tù lên đến 10 năm hoặc chung thân nếu gây thiệt hại nghiêm trọng.
________________________________________

Tình hình kinh doanh hệ thống tại Việt Nam
•    Affiliate Marketing: 
o    Đang phát triển mạnh mẽ nhờ sự bùng nổ của thương mại điện tử và mạng xã hội. Các nền tảng như ACCESSTRADE, Shopee Affiliate, Lazada Affiliate thu hút hàng ngàn Publisher, từ cá nhân (KOLs, bloggers) đến tổ chức.
o    Theo báo cáo từ Statista, thị trường thương mại điện tử Việt Nam dự kiến đạt 20 tỷ USD vào năm 2025, tạo điều kiện cho tiếp thị liên kết tăng trưởng.
•    Kinh doanh Đa cấp: 
o    Có sự tăng trưởng trong giai đoạn đầu thế kỷ 21, nhưng nhiều mô hình biến tướng (như Skyway, Tâm Mặt Trời) đã gây mất lòng tin. Tính đến năm 2023, Bộ Công Thương ghi nhận hơn 30 doanh nghiệp đa cấp hợp pháp, nhưng số lượng giảm dần do kiểm soát chặt chẽ.
o    Người dân vẫn nhầm lẫn giữa đa cấp hợp pháp và lừa đảo, dẫn đến định kiến tiêu cực.

Làm sao để kinh doanh đúng luật pháp?
1.    Đối với Affiliate Marketing: 
o    Chọn nền tảng uy tín: Hợp tác với các mạng lưới tiếp thị liên kết có danh tiếng (ACCESSTRADE, Adpia) hoặc chương trình từ các sàn thương mại điện tử lớn.
o    Minh bạch thông tin: Đảm bảo nội dung quảng bá trung thực, không夸大 (khuếch đại) công dụng sản phẩm.
o    Kê khai thuế: Nếu thu nhập cá nhân vượt 100 triệu đồng/năm, cần kê khai thuế TNCN. Nếu hoạt động quy mô lớn, nên đăng ký hộ kinh doanh hoặc công ty.
o    Tuân thủ quy định quảng cáo: Không quảng bá sản phẩm cấm (ma túy, vũ khí) hoặc vi phạm bản quyền.
2.    Đối với Kinh doanh Đa cấp: 
o    Chọn doanh nghiệp hợp pháp: Chỉ tham gia các công ty đã được Bộ Công Thương cấp phép (ví dụ: Amway, Herbalife).
o    Tránh mô hình biến tướng: Không tham gia các hệ thống yêu cầu đóng phí lớn ban đầu hoặc hứa hẹn lợi nhuận cao mà không cần bán hàng.
o    Hiểu quyền lợi: Đọc kỹ hợp đồng, nắm rõ chính sách hoa hồng và quyền hoàn trả hàng hóa trong 30 ngày.
o    Báo cáo vi phạm: Nếu phát hiện dấu hiệu lừa đảo, báo cáo ngay cho cơ quan chức năng (Bộ Công Thương, Công an).

Do vậy chúng ta cần:
•    Nâng cao nhận thức: Người tham gia cần tìm hiểu kỹ thông tin, tránh bị lôi kéo bởi lời mời chào lợi nhuận "dễ dàng".
•    Tăng cường giám sát: Chính phủ cần tiếp tục siết chặt quản lý đa cấp và khuyến khích mô hình affiliate minh bạch để bảo vệ người tiêu dùng.
•    Đào tạo kỹ năng: Đối với cả hai mô hình, việc học cách tiếp thị hiệu quả và tuân thủ pháp luật là yếu tố then chốt để thành công bền vững.
________________________________________
Affiliate Marketing và kinh doanh Đa cấp là hai mô hình khác biệt về bản chất và cách vận hành. Trong khi Affiliate là xu hướng phát triển bền vững và hợp pháp, Đa cấp cần được thực hiện đúng quy định để tránh biến tướng thành lừa đảo. Tại Việt Nam, cả hai đều có tiềm năng lớn, nhưng để kinh doanh đúng luật, người tham gia cần chọn đối tác uy tín, minh bạch thông tin và tuân thủ các quy định pháp lý hiện hành. Điều này không chỉ đảm bảo quyền lợi cá nhân mà còn góp phần xây dựng một thị trường lành mạnh.