Khi các Start Up AI tỷ Đô biến thành "xác sống"

Thứ hai - 25/08/2025 09:09

AI hứa hẹn thay đổi thế giới, nhưng nó đang phơi bày bản chất con người: Tham lam, ngắn hạn, và dễ bị cuốn vào hype. Các nhà sáng lập chọn "bán mình" vì lương thưởng khổng lồ, bỏ mặc giấc mơ khởi nghiệp.

Khi các Start Up AI tỷ Đô biến thành xác sống

Thời Đại AI: Khi những giấc mơ tỷ Đô biến thành “Xác sống” và bong bóng đầu tư lơ lửng

Trong vài năm qua, trí tuệ nhân tạo (AI) đã được tô vẽ như chìa khóa mở ra kỷ nguyên mới, nơi công nghệ hứa hẹn thay đổi mọi lĩnh vực – từ cách chúng ta làm việc, học tập, tiêu dùng, cho đến cách vận hành toàn bộ nền kinh tế. Thế nhưng, dưới ánh hào quang của những thương vụ tỷ đô, Silicon Valley lại đang chứng kiến một cuộc “tàn sát âm thầm”: các startup AI mọc lên nhanh, chết đi còn nhanh hơn; hàng tỷ USD bốc hơi; và những “kỳ lân công nghệ” hóa thành… “xác sống”.

1. Silicon Valley – Khi AI trở thành một trò chơi đốt vốn

Chưa bao giờ tiền đầu tư lại đổ vào một lĩnh vực nhiều như với AI. Theo PitchBook, riêng năm 2024, hơn 40% vốn mạo hiểm của Mỹ đã rót vào các startup AI. Nhưng nghịch lý ở đây: thay vì xây dựng doanh nghiệp bền vững, hàng loạt công ty được tạo ra chỉ để bị bán lại hoặc rút ruột nhân sự.
Lấy ví dụ Windsurf – một startup AI từng được kỳ vọng sẽ thay đổi cách lập trình. Nhưng khi Google tung ra thỏa thuận cấp phép 2,4 tỷ USD, hai nhà sáng lập Varun Mohan và Douglas Chen rời công ty để gia nhập “ông lớn”. Kết quả: Windsurf bị bán tháo cho Cognition với giá 250 triệu USD – chưa bằng 1/10 mức OpenAI từng cân nhắc mua. Jeff Wang, CEO tạm quyền, phải an ủi nhân viên rằng “chúng ta vẫn còn tồn tại” – nhưng thực chất, đó chỉ là một vỏ xác chờ ngày tan rã.

Và Windsurf chỉ là một trong số nhiều nạn nhân. Scale AI, với thỏa thuận 14,3 tỷ USD từ Meta, đã sa thải 14% nhân viên ngay sau khi CEO Alexandr Wang nhảy tàu sang dẫn dắt phòng nghiên cứu mới. Inflection AI bị Microsoft "hút" toàn bộ đội ngũ sáng lập, để lại một công ty phải tuyển dụng từ con số không. Amazon thì hai lần "thu hoạch" Adept và Covariant, lấy đi các nhà sáng lập cùng 25% nhân viên, biến chúng thành "công ty ma" với vài chục người lay lắt. Character.AI mất hai nhà sáng lập về Google với 2,7 tỷ USD, dẫn đến 10% nhân viên bỏ việc. Thâm sâu thay, những thương vụ này được gọi là "acqui-hires" – một từ ngữ mỹ miều để che đậy việc cướp đoạt tài năng, bỏ mặc phần còn lại như rác thải công nghệ.

2. “Acqui-hire” – Chiêu thức rút ruột của Big Tech

Với sự giám sát gắt gao của FTC dưới thời Lina Khan, các ông lớn như Google, Microsoft, Amazon hay Meta không thể mua đứt các công ty AI mà không bị soi xét chống độc quyền. Nhưng họ đã tìm ra một con đường “mượt hơn”: acqui-hire – tức là mua người, giữ công ty làm vỏ pháp lý.

Microsoft “hút” toàn bộ đội ngũ sáng lập của Inflection AI, để lại công ty chỉ còn bộ khung rỗng.
Amazon hai lần “thu hoạch” nhân sự từ Adept và Covariant, mỗi lần lấy đi 25% nhân viên chủ chốt.
Google “nuốt” hai nhà sáng lập của Character.AI bằng một thỏa thuận 2,7 tỷ USD, khiến 10% nhân viên còn lại bỏ việc.

Matt Murphy từ Menlo Ventures gọi đây là “cuốn cẩm nang mới” của Big Tech: vừa bỏ túi nhân sự tài năng, vừa né kiểm soát pháp lý. Nhưng kết quả để lại là một nghĩa địa công nghệ – nơi hàng loạt startup AI biến thành “công ty ma”.

3. Zombiecorns – Những kỳ lân sống dở chết dở

Khái niệm “zombiecorns” ra đời từ chính thực trạng này: các startup AI được định giá hàng tỷ USD nhưng không có mô hình kinh doanh bền vững, chỉ sống nhờ vốn đầu tư và kỳ vọng thị trường. Trên báo cáo, chúng “khỏe mạnh”, nhưng bên trong lại là xác sống.
Vấn đề nằm ở chu kỳ đốt vốn: startup AI đang tiêu tiền nhanh gấp đôi mức trung bình của ngành công nghệ. Đến khi vốn cạn kiệt, họ không có sản phẩm thương mại đủ mạnh, cũng không còn đội ngũ sáng lập – dẫn đến một kết cục tất yếu: bị thanh lý rẻ mạt hoặc biến mất.

Làn sóng này không chỉ kìm hãm đổi mới mà còn đẩy rủi ro lên cao trào: Nếu bong bóng AI vỡ – và lịch sử cho thấy nó sẽ vỡ, giống dotcom – hàng tỷ USD sẽ bay hơi. Nhà đầu tư cá nhân, quỹ hưu trí, và thậm chí nền kinh tế có thể lao đao, vì Big Tech chiếm tỷ trọng quá lớn. Tom Chavez từ Superset nhận định: "Đây là một sự gián đoạn thực sự", nơi startup được thiết kế để làm "mồi" cho acqui-hire thay vì xây dựng lâu dài.

4. Dot-com 2000 vs. AI 2025 – Lịch sử có lặp lại?

Yếu tố	Dot-com (2000)	AI (2025)
Nguyên nhân bong bóng	Đầu tư ồ ạt vào Internet chưa sinh lời	Đầu tư ồ ạt vào AI chưa chứng minh mô hình kinh doanh
Tốc độ đốt vốn	Cao, nhưng còn có giới hạn	Cao gấp đôi, chi phí nhân sự khủng
Sự kiện then chốt	Nasdaq sụp 78% năm 2000	Các “kỳ lân AI” bị rút ruột, startup chết hàng loạt
Bài học	Công nghệ không đồng nghĩa với giá trị thị trường	AI có thể vĩ đại, nhưng thị trường AI không miễn nhiễm bong bóng

Khi những dấu hiệu đầu cơ lặp lại – từ định giá phi lý, đốt tiền để chạy theo hype, cho tới “cơn nghiện acqui-hire” – rủi ro xảy ra cú sốc tương tự năm 2000 là rất cao.

5. Bản chất thật: AI thông minh, con người vẫn ngu ngốc

Vấn đề lớn nhất không nằm ở AI, mà nằm ở con người. Các nhà sáng lập sẵn sàng “bán mình” cho Big Tech để đổi lấy hàng trăm triệu USD, bỏ mặc nhân viên và nhà đầu tư. Big Tech khai thác điều này để duy trì thế độc quyền. Và những nhà đầu tư nhỏ, với giấc mơ “đi tắt đón đầu”, chính là người chịu thiệt hại nặng nề nhất.
Tom Chavez từ Superset nhận xét:
“Đây không phải là đổi mới. Đây là một trò chơi rút ruột nhân tài, được thiết kế để Big Tech thắng – và phần còn lại thì chịu chết.”

Các nhà sáng lập chọn "bán mình" vì lương thưởng khổng lồ, bỏ mặc giấc mơ khởi nghiệp. Còn đầu tư? Đó là canh bạc nơi bạn có thể mất sạch, không còn gì ngoài bài học đắt giá: Trong thời đại AI, trí tuệ nhân tạo có thể thông minh, nhưng trí tuệ con người vẫn... ngu ngốc như thường. Nếu bạn vẫn muốn rót tiền, hãy nhớ lời John Tye, luật sư cho nhân viên Covariant: "Độc quyền hiếm khi mang lại lợi ích cho công chúng". Hay đơn giản hơn: Đừng đầu tư vào giấc mơ, vì chúng thường thức dậy thành ác mộng.

Bóng bóng AI – Cơ hội hay thảm họa?

AI không phải một trò lừa đảo. Nhưng cách mà dòng vốn, nhân sự và kỳ vọng đang vận hành biến hệ sinh thái này thành một bữa tiệc hoang tưởng. Nếu bạn đang nghĩ đến việc đầu tư vào một “kỳ lân AI”, hãy tự hỏi:

Công ty này có mô hình kiếm tiền rõ ràng không?
Họ có giữ được đội ngũ sáng lập, hay đã bị “hút máu” nhân sự?
Và quan trọng nhất: Bạn đang mua giá trị thực, hay mua giấc mơ của người khác?

AI có thể thay đổi thế giới, nhưng bong bóng AI có thể thổi bay túi tiền của bạn. Và lần này, hậu quả có thể còn khốc liệt hơn dot-com – vì Big Tech đã chơi trò này quá giỏi.

Tác giả bài viết: BBT Vinastrategy.com tổng hợp

Tags: Khi các Start Up AI tỷ Đô biến thành