Startup dễ hay khó? câu hỏi muôn thuở!

Startup vừa dễ vừa khó, tùy thuộc vào góc nhìn, nguồn lực, và bối cảnh thị trường.

• Startup dễ vì:
  • Ngày nay công nghệ số hóa giúp giảm chi phí khởi nghiệp (ví dụ: xây dựng ứng dụng, bán hàng online) và có quá nhiều cơ hội để tận dụng, AI là một ví dụ.
  • Việt Nam có dân số trẻ, am hiểu công nghệ, sẵn sàng thử nghiệm sản phẩm/dịch vụ mới. Với những gói sản phẩm hoặc dịch vụ giá thấp người Việt sẵn sàng bỏ tiền ra để thử, khoan hãy nghĩ gì lớn lao cứ bắt đầu từ việc kiềm "tiền cắc" coi vậy đôi khi là ngon.
  • Chính phủ hỗ trợ khởi nghiệp qua các chương trình như Đề án 844, quỹ đầu tư mạo hiểm, và các vườn ươm doanh nghiệp.
  • Thị trường Việt Nam còn nhiều khoảng trống để khai thác, đặc biệt ở các lĩnh vực mới như công nghệ xanh, giáo dục trực tuyến, hoặc chăm sóc sức khỏe.
• Và cũng rất khó nhằn vì:
  • Cạnh tranh khốc liệt từ các công ty lớn và startup khác, cả trong nước lẫn quốc tế. Nhà nhà khởi nghiệp, người người khởi nghiệp mà.
  • Thiếu vốn là rào cản lớn, đặc biệt khi các nhà đầu tư ngày càng thận trọng, yêu cầu mô hình kinh doanh bền vững hơn.
  • Thiếu kinh nghiệm quản lý và chiến lược dài hạn khiến nhiều startup thất bại trong 2-3 năm đầu. 1 năm đầu là "rụng" hết hơn 70% rồi.
  • Quy định pháp lý tại Việt Nam đôi khi phức tạp, gây khó khăn cho các doanh nghiệp mới.

Nói chung, startup là hành trình đầy thách thức nhưng cũng chứa đựng tiềm năng lớn nếu biết tận dụng cơ hội và khắc phục điểm yếu.

Thị trường hiện nay: Lợi thế và bất lợi cho startup là gì?

Thử nhìn nhận những lợi thế

1. Dân số trẻ và tầng lớp trung lưu tăng nhanh:
   • Việt Nam có gần 100 triệu dân, với 70% dưới 35 tuổi, am hiểu công nghệ và cởi mở với đổi mới.
   • Tầng lớp trung lưu dự kiến chiếm 50% dân số vào 2030, tạo nhu cầu lớn cho các sản phẩm/dịch vụ tiện ích, từ thương mại điện tử đến giải trí.
   • Dân số trẻ sẽ dễ dàng trong việc thử nghiệm các sản phẩm và dịch vụ mới.
2. Sự bùng nổ của công nghệ số:
   • Tỷ lệ sử dụng internet đạt 78% (2024), với 70 triệu người dùng mạng xã hội. Điều này tạo điều kiện cho các startup công nghệ phát triển ứng dụng, nền tảng online, hoặc mô hình kinh doanh dựa trên dữ liệu.
   • Các công nghệ như AI, blockchain, và IoT đang được áp dụng rộng rãi, mở ra cơ hội cho startup đổi mới sáng tạo.
3. Hỗ trợ từ chính phủ và hệ sinh thái khởi nghiệp:
   • Chính phủ Việt Nam thúc đẩy khởi nghiệp qua các chương trình như “Quốc gia khởi nghiệp” và các quỹ hỗ trợ như Quỹ Tăng tốc Khởi nghiệp Việt Nam (VIISA).
   • Hệ sinh thái khởi nghiệp phát triển với các vườn ươm (Startup Wheel, BK Holdings), sự kiện (Techfest), và các nhà đầu tư mạo hiểm từ Singapore, Nhật Bản, Hàn Quốc.
4. Xu hướng tiêu dùng thay đổi:
   • Chính xu hướng thay đổi sẽ làm hành vi thay đổi, do vậy startup nào nắm bắt được xu hướng tận dụng và đi đầu sẽ thành công.
   • Người Việt ngày càng ưu tiên các sản phẩm/dịch vụ bền vững, tiện lợi, và cá nhân hóa, tạo cơ hội cho startup trong các lĩnh vực như thực phẩm sạch, công nghệ xanh, hoặc chăm sóc sức khỏe.
5. Thị trường khu vực mở rộng:
   • Các hiệp định thương mại tự do (CPTPP, RCEP) giúp startup Việt Nam tiếp cận thị trường ASEAN và quốc tế dễ dàng hơn, đặc biệt trong lĩnh vực xuất khẩu công nghệ hoặc nông sản.
   • Xuất khẩu hiện nay rất có cơ hội, đặc biệt các nền tảng online xuyên quốc gia, có nhiều bạn trẻ khởi nghiệp với số vốn không lớn những bán hàng ra nước ngoài ào ào.

Và vẫn còn đó nhiều bất lợi

1. Thiếu vốn và áp lực gọi vốn:
   • Dù có nhiều quỹ đầu tư, việc gọi vốn vẫn khó khăn do các nhà đầu tư yêu cầu mô hình kinh doanh rõ ràng, khả năng sinh lời nhanh, và đội ngũ mạnh.
   • Năm 2023-2024, tổng vốn đầu tư mạo hiểm tại Việt Nam giảm do ảnh hưởng kinh tế toàn cầu và sắp tới tiếp tục giảm do tình hình kinh tế, chính trị biến động khôn lường.
2. Cạnh tranh khốc liệt:
   • Không gì là dễ cả và cứ tư duy theo kiểu: Dễ sẽ không đến lượt mình, do vậy cứ sẵn sàng những khó khăn khi startup vậy.
   • Startup phải cạnh tranh với các “ông lớn” trong nước (như Tiki, Shopee trong thương mại điện tử) và các công ty quốc tế (Grab, Lazada). Các startup nhỏ thường khó duy trì thị phần.
3. Thiếu nhân sự chất lượng cao:
   • Giới trẻ ngày nay có nhiều cách "tư duy" rất khác chính vì vậy sẽ là thách thức cho các nhà khởi nghiệp về nguồn nhân lực. Đào tạo xong đi mất là có thật, hoặc học xong rành rành là ra riêng mô hình y chang.
   • Nguồn nhân lực công nghệ cao và quản lý giỏi còn hạn chế. Nhiều startup phải chi phí lớn để thu hút nhân tài hoặc đối mặt với tình trạng “chảy máu chất xám” sang các tập đoàn lớn.
4. Rào cản pháp lý và hành chính:
   • Quy trình đăng ký kinh doanh, thuế, và sở hữu trí tuệ tại Việt Nam đôi khi phức tạp, gây mất thời gian và chi phí cho startup.
   • Có những vấn để pháp lý đặc biệt liên quan đến công nghệ còn khá "mập mờ" đây là rào cản lớn cho các startup công nghệ
5. Thị trường dễ bão hòa:
   • Ngày này khởi nghiệp cần phải có mô hình rất khác biệt và mới, làm sao giúp cho khách hàng có trải nghiệm vượt trội thì mới may khời nghiệp thành công.
   • Một số lĩnh vực như thương mại điện tử, giao hàng, hoặc ứng dụng gọi xe đã có nhiều người chơi lớn, khiến startup mới khó chen chân.

Nhìn qua xem những ngành nghề nào có thể startup thuận lợi tại Việt Nam?

Dựa trên xu hướng thị trường và nhu cầu tiêu dùng, dưới đây là các ngành nghề tiềm năng cho startup tại Việt Nam trong giai đoạn 2025-2030:

1. Công nghệ tài chính (Fintech)
   • Việt Nam có 70% dân số sử dụng ngân hàng số, nhưng chỉ 4% giao dịch không dùng tiền mặt ở khu vực nông thôn. Các lĩnh vực như thanh toán di động, vay ngang hàng (P2P), hoặc quản lý tài chính cá nhân còn nhiều khoảng trống.
   • Ví dụ startup khả thi:
     • Ứng dụng thanh toán không tiếp xúc cho tiểu thương ở chợ truyền thống.
     • Nền tảng đầu tư vi mô (micro-investment) dành cho giới trẻ.
   • Chính phủ khuyến khích không dùng tiền mặt, người tiêu dùng trẻ ưa chuộng tiện lợi.
   • Nhưng thách thức là cạnh tranh với MoMo, ZaloPay; cần tuân thủ quy định tài chính nghiêm ngặt.
2. Công nghệ xanh và năng lượng tái tạo
   • Việt Nam cam kết đạt Net Zero vào 2050, tạo nhu cầu lớn cho năng lượng mặt trời, gió, và giải pháp giảm carbon. Người tiêu dùng cũng ưu tiên sản phẩm bền vững.
   • Thử startup với:
     • Dịch vụ cho thuê pin năng lượng mặt trời cho hộ gia đình.
     • Ứng dụng quản lý rác thải và tái chế cho doanh nghiệp nhỏ.
     • Sản xuất bao bì sinh học từ nông sản (bã mía, lá chuối).
   • Chính sách ưu đãi thuế cho công nghệ xanh, nhu cầu xuất khẩu sản phẩm bền vững sang EU, Mỹ.
   • Thách thức: Chi phí đầu tư ban đầu cao, cần công nghệ tiên tiến.
3. Thương mại điện tử và kinh tế chia sẻ
   • Thương mại điện tử Việt Nam dự kiến đạt 36 tỷ USD vào 2025. Các phân khúc ngách như sản phẩm địa phương, thời trang bền vững, hoặc đồ second-hand đang tăng trưởng.
   • Nền tảng startup khả thi:
     • Nền tảng bán nông sản trực tiếp từ nông dân đến người tiêu dùng.
     • Ứng dụng thuê đồ dùng (đồ cắm trại, thiết bị điện tử) cho giới trẻ.
     • Chợ online cho sản phẩm thủ công của các dân tộc thiểu số.
   • Người Việt hiện nay vốn quen mua sắm online, chi phí xây dựng nền tảng thấp nhờ công nghệ sẵn có.
   • Thách thức: Cạnh tranh với Shopee, Lazada; cần đầu tư lớn vào logistics.
4. Giáo dục công nghệ (Edtech)
   • Nhu cầu học trực tuyến và kỹ năng công nghệ (lập trình, AI, thiết kế) tăng mạnh, đặc biệt sau đại dịch. Phụ huynh sẵn sàng chi tiền cho giáo dục con cái.
   • Công nghệ đào tạo để startup khả thi:
     • Ứng dụng dạy lập trình cho trẻ em qua trò chơi, xây dựng chương trình đào tạo cá nhân hóa thông qua công cụ AI.
     • Nền tảng học ngoại ngữ kết hợp AI, tập trung vào kỹ năng giao tiếp thực tế.
     • Khóa học kỹ năng mềm (quản lý thời gian, làm việc nhóm) cho học sinh cấp 3.
   • Thị trường giáo dục Việt Nam trị giá 3 tỷ USD, dễ tiếp cận người dùng qua mạng xã hội.
   • Thách thức: Cần nội dung chất lượng cao, cạnh tranh với các nền tảng quốc tế như Coursera, Duolingo.
5. Chăm sóc sức khỏe và công nghệ y tế (Healthtech)
   • Người Việt ngày càng quan tâm đến sức khỏe, đặc biệt ở các thành phố lớn. Công nghệ AI và IoT mở ra cơ hội cho các giải pháp y tế thông minh.
   • Ứng dụng công nghệ trong startup ở mảng này:
     • Ứng dụng đặt lịch khám bệnh và tư vấn từ xa với bác sĩ.
     • Thiết bị đeo theo dõi sức khỏe (huyết áp, đường huyết) giá rẻ cho người cao tuổi.
     • Nền tảng cung cấp thực phẩm lành mạnh theo nhu cầu dinh dưỡng cá nhân.
   • Nhu cầu y tế tăng do già hóa dân số, chính phủ hỗ trợ chuyển đổi số y tế.
   • Nhưng cũng thách thức: Cần tuân thủ quy định y tế, đầu tư lớn vào công nghệ và đội ngũ bác sĩ.
6. Nông nghiệp công nghệ cao (Agritech)
   • Việt Nam là nước nông nghiệp, nhưng chỉ 10% nông dân áp dụng công nghệ cao. Các giải pháp như IoT, drone, hoặc AI có thể tăng năng suất và chất lượng nông sản.
   • IoT, startup liệu có khả thi!:
     • Ứng dụng IoT theo dõi độ ẩm, dinh dưỡng đất cho nông dân.
     • Nền tảng kết nối nông dân với nhà hàng để bán nông sản sạch.
     • Dịch vụ drone phun thuốc bảo vệ thực vật chính xác.
   • Nhu cầu nông sản sạch tăng, xuất khẩu nông sản đạt 55 tỷ USD (2024).
   • Thách thức: Nông dân ngại thay đổi, chi phí công nghệ cao.

Startup tại Việt Nam là cơ hội lớn nhưng cũng đầy thách thức. Lợi thế nằm ở dân số trẻ, công nghệ số phát triển, và chính sách hỗ trợ, nhưng startup phải đối mặt với bất lợi như thiếu vốn, cạnh tranh cao, và rào cản pháp lý. Các ngành nghề tiềm năng như fintech, công nghệ xanh, thương mại điện tử, edtech, healthtech, và agritech đang có nhiều khoảng trống để khai thác, đặc biệt khi đáp ứng xu hướng tiêu dùng bền vững và tiện lợi.
Trên đây chỉ là những gợi ý về ngành nghề startup, tuy nhiên để thành công, startup cần mô hình kinh doanh rõ ràng, đội ngũ mạnh, và khả năng thích ứng nhanh với thị trường.