Bài tính siêu hạng của kinh doanh vỉa hè đến TS Harvard còn phải học!

Bạn có bao giờ tự hỏi tại sao một quán phở vỉa hè nhỏ bé, chỉ vài cái bàn, lại giúp chủ quán sở hữu tài sản lớn, trong khi nhiều tập đoàn lớn, với văn phòng hàng nghìn mét vuông, đôi khi phải chật vật với dòng tiền? Những quy luật kinh tế đơn giản nhưng hiệu quả của các “siêu quán” vỉa hè hoàn toàn có thể áp dụng để điều hành những doanh nghiệp quy mô lớn. Bài viết này sẽ tiết lộ những bí mật mà các trường kinh doanh hiếm khi dạy bạn, từ “công thức 3-2-1” của bà hàng phở đến chiến lược xây dựng đế chế ngàn tỷ!

Công thức 3-2-1: Chiến lược tối ưu hóa lợi nhuận cho mọi doanh nghiệp

Quên đi những mô hình tài chính phức tạp hay các biểu đồ Excel hàng trăm dòng. Các quán ăn nhỏ thành công sử dụng một công thức tính giá vốn - giá bán cực kỳ đơn giản, và nguyên tắc này hoàn toàn có thể mở rộng cho các doanh nghiệp lớn:

Chia chi phí thành 3 phần bằng nhau:

• 1/3 cho chi phí sản xuất (nguyên liệu, sản phẩm cốt lõi).

• 1/3 cho chi phí vận hành (nhân sự, cơ sở hạ tầng, các chi phí khác).

• Còn lại cho lợi nhuận.

Ví dụ từ quán phở ven đường:

• Một tô phở giá 50.000 VNĐ:

  • Chi phí nguyên liệu: ~16.500 VNĐ.

  • Chi phí vận hành: ~16.500 VNĐ.

  • Lợi nhuận siêu cao không hề nhỏ: ~17.000 VNĐ.

Doanh nghiệp ngàn tỷ mà áp dụng được thì trở thành tỷ phú không khó!

• Một công ty công nghệ bán phần mềm giá 1 tỷ VNĐ:

  • Chi phí phát triển (lập trình, dữ liệu): ~333 triệu VNĐ.

  • Chi phí vận hành (nhân sự, văn phòng, marketing): ~333 triệu VNĐ.

  • Lợi nhuận: ~334 triệu VNĐ.

Công thức 3-2-1 giúp doanh nghiệp kiểm soát chi phí chặt chẽ và đảm bảo lợi nhuận ổn định. Một CEO của công ty công nghệ từng chia sẻ: “Khi tôi áp dụng nguyên tắc này, chúng tôi biết ngay sản phẩm nào không sinh lời và cần điều chỉnh giá hoặc quy trình sản xuất. Điều này giúp công ty đạt lợi nhuận ròng 20% chỉ sau một năm.” và bài học cho Doanh nghiệp lớn thường phức tạp hóa chi phí, dẫn đến mất kiểm soát dòng tiền. Hãy đơn giản hóa: đảm bảo chi phí sản xuất và vận hành không vượt quá 2/3 doanh thu, để lợi nhuận luôn được bảo vệ.

Bí mật của các “siêu doanh nghiệp”: Tập trung và tối ưu hóa

Quy tắc 2 sản phẩm/dịch vụ chủ lực

Các quán ăn nhỏ chỉ tập trung vào 1-2 món chủ lực, làm cực kỳ tốt, thay vì cố gắng phục vụ hàng chục món. Tương tự, các doanh nghiệp ngàn tỷ thành công thường xây dựng giá trị cốt lõi quanh một vài sản phẩm hoặc dịch vụ mũi nhọn.

Chiến lược “quả trứng vàng”: 80% doanh thu đến từ 20% sản phẩm/dịch vụ - Tối ưu hóa quy trình sản xuất và phân phối cho các sản phẩm chủ lực - Xây dựng thương hiệu dựa trên giá trị cốt lõi.

Từ quán ăn nhỏ, một quán hủ tiếu ở quận 5 bán 600-700 tô mỗi ngày với chỉ 3 nhân viên, tập trung vào hủ tiếu nam vang. Bí quyết: quy trình chế biến tối ưu, nguyên liệu mua sỉ giảm 30% chi phí. Đến doanh nghiệp lớn:

• Apple tập trung vào iPhone và Mac, chiếm hơn 70% doanh thu. Họ tối ưu chuỗi cung ứng và xây dựng thương hiệu “sáng tạo, cao cấp” quanh hai dòng sản phẩm này.

• Một công ty phần mềm Việt Nam như FPT Software tập trung vào dịch vụ chuyển đổi số và AI, giúp doanh thu năm 2023 đạt hơn 30.000 tỷ VNĐ.

Câu chuyện truyền cảm hứng:

• CEO của một công ty sản xuất nội thất lớn tại Việt Nam chia sẻ: “Trước đây, chúng tôi làm hơn 50 loại sản phẩm, từ bàn ghế đến giường tủ, nhưng lợi nhuận thấp. Khi tập trung vào hai dòng sản phẩm chủ lực – sofa cao cấp và bàn ăn thông minh – doanh thu tăng 40% và chi phí sản xuất giảm 25%. Khách hàng biết rõ họ tìm chúng tôi vì cái gì.”

• Đừng cố làm tất cả. Hãy chọn 2-3 sản phẩm/dịch vụ tốt nhất, tối ưu hóa chúng, và xây dựng thương hiệu dựa trên giá trị cốt lõi. Sự tập trung giúp bạn tiết kiệm chi phí, nâng cao chất lượng, và tạo dấu ấn mạnh mẽ trên thị trường.

Nguyên tắc 1 thị trường/vị trí chiến lược: Các quán ăn nhỏ chọn “vị trí vàng” với dòng chảy khách hàng tự nhiên, không gian vừa đủ, và vòng quay bàn cao. Tương tự, doanh nghiệp lớn cần chọn một “thị trường vàng” hoặc phân khúc chiến lược để tối đa hóa hiệu quả.

Tiêu chí “vị trí vàng” cho doanh nghiệp:

• Thị trường tiềm năng: Tập trung vào phân khúc có nhu cầu cao, như công nghệ AI, năng lượng tái tạo, hoặc tiêu dùng nhanh.

• Quy mô tối ưu: Xây dựng mô hình kinh doanh phù hợp với nguồn lực, tránh mở rộng quá nhanh.

• Vòng quay doanh thu cao: Tối ưu hóa chu kỳ bán hàng, từ tiếp cận khách hàng đến chốt đơn, để dòng tiền quay vòng nhanh.

Từ quán ăn nhỏ: Một quán bún bò 40m² gần khu văn phòng bán 500 tô/ngày, với mỗi bàn phục vụ 4-6 lượt khách giờ trưa, nhờ vị trí đông đúc và quy trình phục vụ nhanh. Đến doanh nghiệp lớn:

• Viettel chọn thị trường viễn thông và công nghệ số làm trọng tâm, tập trung vào 5G và AI. Với chiến lược “khách hàng là trung tâm”, Viettel đạt doanh thu hơn 170.000 tỷ VNĐ năm 2023, nhờ vòng quay doanh thu nhanh từ dịch vụ di động và giải pháp công nghệ.

Câu chuyện truyền cảm hứng:

• Một công ty logistics Việt Nam khởi đầu với dịch vụ vận chuyển nội địa. Thay vì mở rộng sang quốc tế ngay, họ tập trung vào thị trường thương mại điện tử nội địa, nơi nhu cầu tăng trưởng 30%/năm. Kết quả: doanh thu tăng gấp 3 trong 5 năm, từ 500 tỷ lên 1.500 tỷ VNĐ, nhờ tối ưu hóa quy trình giao hàng trong 24 giờ. Và bài học, chọn một thị trường hoặc phân khúc chiến lược, tối ưu hóa quy trình, và đảm bảo vòng quay doanh thu nhanh. Đừng cố phủ sóng quá nhiều thị trường khi chưa đủ nguồn lực.

Hiện tượng “lãi kép” trong doanh nghiệp lớn

Các quán ăn nhỏ tận dụng “lãi kép” bằng cách quay vòng vốn nhanh. Doanh nghiệp lớn cũng có thể áp dụng nguyên tắc này để tối đa hóa lợi nhuận. Cơ chế lãi kép:

• Quán nhỏ: Mua nguyên liệu 5 triệu VNĐ buổi sáng, bán hết trong ngày thu 15 triệu VNĐ, lợi nhuận 5 triệu VNĐ. Vòng quay vốn: 1 ngày, đạt 30 vòng/tháng.

• Doanh nghiệp lớn: Một công ty sản xuất đầu tư 10 tỷ VNĐ vào dây chuyền sản xuất, thu 30 tỷ VNĐ doanh thu trong 3 tháng, lợi nhuận 10 tỷ VNĐ. Vòng quay vốn: 4 vòng/năm.

Công thức lãi kép:

• Lợi nhuận thực = Tỷ suất lợi nhuận × Số vòng quay vốn.

• Quán nhỏ: 30% × 30 vòng/tháng = 900%/tháng.

• Doanh nghiệp lớn: 30% × 4 vòng/năm = 120%/năm.

• Tập đoàn bán lẻ như Thế Giới Di Động tối ưu hóa vòng quay vốn bằng cách nhập hàng theo nhu cầu thực tế, bán nhanh qua hệ thống cửa hàng và online. Kết quả: doanh thu năm 2023 đạt hơn 140.000 tỷ VNĐ, với vòng quay vốn 6-8 lần/năm.

Câu chuyện truyền cảm hứng:

• Một công ty thực phẩm Việt Nam từng chia sẻ: “Chúng tôi không tăng giá sản phẩm để có lợi nhuận cao hơn. Thay vào đó, chúng tôi tối ưu hóa chuỗi cung ứng để bán nhanh hơn, quay vòng vốn 12 lần/năm. Điều này giúp lợi nhuận tăng gấp đôi mà không cần mở rộng quy mô.”
  Bài học: Tối ưu hóa vòng quay vốn bằng cách rút ngắn chu kỳ bán hàng, giảm tồn kho, và tăng tần suất giao dịch. Lợi nhuận không chỉ đến từ tỷ suất cao mà từ việc quay vòng vốn nhanh.

Tinh gọn vận hành: Bí quyết của các đế chế ngàn tỷ

Tinh gọn nhân sự: Các quán ăn nhỏ sử dụng đội ngũ đa nhiệm, tối ưu hóa hiệu suất. Doanh nghiệp lớn cũng cần áp dụng tinh thần “lean” (tinh gọn) để giảm chi phí vận hành.

Từ quán nhỏ: Một quán phở 3 nhân viên, mỗi người đảm nhận 2-3 vai trò (phục vụ, nấu ăn, tính tiền), giúp chi phí nhân công chỉ chiếm 15% doanh thu.Đến doanh nghiệp lớn như Amazon áp dụng mô hình “two-pizza team” (nhóm nhỏ đủ ăn 2 chiếc pizza), đảm bảo mỗi đội ngũ linh hoạt, đa nhiệm, và hiệu quả. Điều này giúp Amazon đạt doanh thu hơn 500 tỷ USD năm 2023 với chi phí vận hành tối ưu. Bài học là xây dựng đội ngũ tinh gọn, đa nhiệm, và tập trung vào hiệu suất. Đừng để bộ máy cồng kềnh làm chậm tiến độ và tăng chi phí.

Tối ưu không gian và tài nguyên

Các quán nhỏ tận dụng không gian theo nguyên tắc “3D” (chiều dọc, trần, xếp gọn). Doanh nghiệp lớn cần tối ưu hóa tài nguyên tương tự.

Quán nhỏ: Quán ăn 40m² sử dụng kệ nhiều tầng, treo dụng cụ trên trần, và bàn ghế xếp gọn để tối đa hóa số khách phục vụ. Đến doanh nghiệp lớn: VinFast tối ưu hóa nhà máy sản xuất bằng cách sử dụng robot tự động và bố trí dây chuyền theo mô hình “just-in-time”, giảm 20% chi phí vận hành so với các đối thủ quốc tế.

Bài học là biết tận dụng tài nguyên (nhà xưởng, công nghệ, dữ liệu) một cách tối đa, tránh lãng phí không gian và đầu tư không cần thiết.

Quản lý chi phí “Zero Waste”

Các quán nhỏ áp dụng triết lý “không lãng phí” trong nguyên liệu. Doanh nghiệp lớn cần áp dụng nguyên tắc này vào quản lý tài sản và quy trình. Từ quán nhỏ: Một quán cơm gà tận dụng toàn bộ con gà: thịt làm món chính, xương ninh nước dùng, da chiên giòn làm topping, giảm 25% chi phí nguyên liệu. Đến doanh nghiệp lớn: Unilever áp dụng mô hình “zero waste” trong sản xuất, tái chế 100% bao bì và sử dụng nguyên liệu bền vững, giúp giảm 15% chi phí sản xuất và tăng uy tín thương hiệu.

Bài học cho ta thấy là tái sử dụng tài nguyên, tối ưu hóa quy trình, và giảm thiểu lãng phí để tăng hiệu quả kinh tế và trách nhiệm xã hội.

Bài học chiến lược cho doanh nghiệp ngàn tỷ

Áp dụng công thức 3-2-1: Chiến lược xác định giá bán cạnh tranh, đảm bảo chi phí sản xuất và vận hành không vượt quá 2/3 doanh thu. Nếu không đạt, xem xét lại sản phẩm, quy trình, hoặc thị trường. Lấy Ví dụ Viettel áp dụng nguyên tắc này trong dịch vụ viễn thông, giữ chi phí vận hành thấp để duy trì giá cước cạnh tranh, đạt lợi nhuận hơn 40.000 tỷ VNĐ năm 2023.

Tập trung vào sản phẩm/dịch vụ mũi nhọn: Chiến lược là chọn 2-3 sản phẩm/dịch vụ cốt lõi, tối ưu hóa chất lượng và quy trình, xây dựng thương hiệu dựa trên giá trị độc đáo. Vingroup tập trung vào bất động sản (Vinhomes), ô tô (VinFast), và công nghệ (Vinsmart), giúp tổng tài sản đạt hơn 600.000 tỷ VNĐ năm 2023.

Chọn thị trường chiến lược, quy mô tối ưu: Tập trung vào phân khúc có nhu cầu cao, tối ưu hóa chu kỳ bán hàng, và mở rộng khi đã ổn định. Thế Giới Di Động chọn thị trường bán lẻ điện tử và thực phẩm, tối ưu hóa mạng lưới cửa hàng, giúp doanh thu tăng trưởng 20%/năm.

Kiểm soát dòng tiền chặt chẽ: Theo dõi doanh thu và chi phí hàng ngày, duy trì vòng quay vốn nhanh, tránh đầu tư quá mức vào các dự án chưa sinh lời. Masan (sở hữu Chin-su, WinMart) quản lý dòng tiền chặt chẽ, quay vòng vốn 10-12 lần/năm, giúp doanh thu đạt hơn 78.000 tỷ VNĐ năm 2023.

Kết luận: Từ kinh tế học vỉa hè đến đế chế ngàn tỷ

Thành công của các quán ăn nhỏ không đến từ may mắn, mà từ việc áp dụng các nguyên tắc kinh tế đơn giản nhưng hiệu quả: công thức 3-2-1, tập trung vào sản phẩm chủ lực, chọn vị trí chiến lược, quay vòng vốn nhanh, và vận hành tinh gọn. Những bài học này hoàn toàn có thể mở rộng để điều hành các doanh nghiệp ngàn tỷ, từ VinFast, Viettel đến Thế Giới Di Động.

Bí quyết cuối cùng? Đừng phức tạp hóa chiến lược. Bắt đầu với mô hình đơn giản, vận hành hiệu quả, và mở rộng dựa trên dòng tiền thực. Một CEO của tập đoàn bán lẻ từng chia sẻ: “Chúng tôi không thành công vì có ngân sách lớn, mà vì làm tốt những điều cơ bản: sản phẩm chất lượng, quy trình nhanh, và khách hàng hài lòng. Đó là cách chúng tôi xây dựng doanh nghiệp từ 0 đến hơn 100.000 tỷ VNĐ.”

Doanh nghiệp nên cân nhắc: Bạn đang điều hành một startup hay một tập đoàn lớn? Hãy học từ “kinh tế học vỉa hè”: đơn giản hóa chiến lược, tập trung vào giá trị cốt lõi, và tối ưu hóa dòng tiền. Thành công không đến từ quy mô, mà từ sự kiên định và khôn ngoan trong từng quyết định nhỏ, ngày qua ngày.

"Doanh nghiệp thành công không phải do may mắn, mà do toán học đơn giản và sự kiên định thực hiện nó mỗi ngày." Tích gió thành bão vậy.

Note: Số liệu mang tính tham khảo