Tổng hợp thị trường hộ kinh doanh cá thể Việt Nam và chính sách thuế từ 1/6/2025

Theo Tổng cục Thống kê, tính đến năm 2017, Việt Nam có khoảng 5,14 triệu hộ kinh doanh cá thể (HKD), và con số này đã tăng lên khoảng 5,4 triệu hộ vào năm 2022. Khu vực này đóng góp khoảng 30% GDP hàng năm (giai đoạn 2015-2019) và sử dụng gần 9 triệu lao động vào năm 2022, tăng từ 7,9 triệu người năm 2015. HKD phân bố tương đối đồng đều trên cả nước, với tỷ trọng cao nhất tại các khu vực:

• Đồng bằng sông Hồng: 25,86%

• Bắc Trung Bộ và Duyên hải miền Trung: 23,03%

• Đồng bằng sông Cửu Long: 19,34%

• Đông Nam Bộ: 17,52%

Tuy nhiên, các khu vực như Trung du và miền núi Bắc Bộ hay Tây Nguyên có số lượng HKD thấp hơn, với số lao động trung bình chỉ khoảng 1,0-1,12 người/hộ, do nhận thức về đăng ký kinh doanh còn hạn chế.

Loại hình kinh doanh chiếm đa số

Thương mại và dịch vụ là lĩnh vực chiếm tỷ trọng lớn nhất, với khoảng 83% số lượng HKD hoạt động trong lĩnh vực này. Trong đó:

• Bán buôn, bán lẻ và sửa chữa ô tô, xe máy: Chiếm khoảng 45,48% tổng số HKD, chủ yếu là các cửa hàng tạp hóa, sửa xe, và kinh doanh nhỏ lẻ tại gia.

• Dịch vụ lưu trú và ăn uống: Chiếm khoảng 16,13%, bao gồm các quán ăn, nhà hàng nhỏ, và dịch vụ lưu trú gia đình. Các ngành như tài chính, ngân hàng, bảo hiểm, hoặc công nghệ cao có tỷ lệ tham gia thấp do yêu cầu vốn và năng lực quản lý lớn, không phù hợp với quy mô nhỏ lẻ của HKD.

Chính sách thuế áp dụng từ 1/6/2025

Từ ngày 1/6/2025, theo Nghị quyết 68-NQ/TW và Nghị định 70/2025/NĐ-CP, các chính sách thuế mới sẽ có những thay đổi quan trọng đối với HKD, đặc biệt là việc bỏ thuế khoán đối với các hộ có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên trong các ngành như ăn uống, nhà hàng, khách sạn, siêu thị, bán lẻ (trừ ô tô, mô tô, xe máy), dịch vụ vận tải, nghệ thuật, vui chơi, giải trí, và dịch vụ cá nhân. Những HKD này bắt buộc phải sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền kết nối trực tiếp với cơ quan thuế.

Các loại thuế phải nộp:

HKD có doanh thu từ 100 triệu đồng/năm trở lên (tính đến trước 1/7/2025) hoặc 200 triệu đồng/năm trở lên (từ 1/7/2025, theo Luật Thuế GTGT sửa đổi) phải nộp các loại thuế sau:

1. Lệ phí môn bài: Từ 300.000 đến 1.000.000 đồng/năm, tùy thuộc vào doanh thu năm trước.

2. Thuế giá trị gia tăng (GTGT): Tính theo tỷ lệ phần trăm trên doanh thu, tùy thuộc vào ngành nghề (theo Phụ lục I, Thông tư 40/2021/TT-BTC).

3. Thuế thu nhập cá nhân (TNCN): Tính dựa trên doanh thu và tỷ lệ thuế TNCN theo ngành nghề.

4. Thuế khác: Thuế bảo vệ môi trường, thuế tài nguyên (nếu kinh doanh hàng hóa liên quan).

HKD có doanh thu dưới 200 triệu đồng/năm (từ 1/7/2025) được miễn thuế GTGT và TNCN, giúp giảm gánh nặng cho các hộ kinh doanh nhỏ lẻ.

Cách tính thuế cho hộ kinh doanh nhỏ lẻ

• Phương pháp khoán (áp dụng cho HKD doanh thu dưới 1 tỷ đồng/năm, đến hết 2025):

  • Công thức tính thuế GTGT: Số thuế GTGT = Doanh thu tính thuế GTGT × Tỷ lệ thuế GTGT.

  • Công thức tính thuế TNCN: Số thuế TNCN = Doanh thu tính thuế TNCN × Tỷ lệ thuế TNCN.

  • Doanh thu tính thuế bao gồm toàn bộ tiền bán hàng, gia công, hoa hồng, cung ứng dịch vụ, và các khoản thưởng, phụ thu, bồi thường (chỉ tính vào thuế TNCN).

  • Nếu sử dụng hóa đơn thuế, doanh thu tính thuế = Doanh thu khoán + Doanh thu từ hóa đơn.

  • Ví dụ: Một HKD bán hàng tiêu dùng có doanh thu 200 triệu đồng/năm, tỷ lệ thuế TNCN là 0,5%. Thuế TNCN phải nộp = 200.000.000 × 0,5% = 1.000.000 đồng.

• Phương pháp kê khai (bắt buộc cho HKD doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm từ 1/6/2025):

  • HKD phải sử dụng hóa đơn điện tử từ máy tính tiền, kết nối dữ liệu với cơ quan thuế.

  • Thuế GTGT và TNCN được tính dựa trên doanh thu thực tế và hóa đơn phát hành, tuân thủ các quy định về kế toán và báo cáo thuế.

• Miễn thuế: HKD có doanh thu dưới 200 triệu đồng/năm (từ 1/7/2025) không phải nộp thuế GTGT và TNCN, nhưng vẫn phải khai thuế chính xác và nộp hồ sơ đúng hạn.

Tác động của chính sách thuế mới đối với thị trường

Tác động tích cực

1. Khuyến khích chuyển đổi thành doanh nghiệp:

   • Việc bỏ thuế khoán và yêu cầu sử dụng hóa đơn điện tử đối với HKD doanh thu lớn thúc đẩy các hộ chuyển đổi thành doanh nghiệp, phù hợp với mục tiêu đạt 2 triệu doanh nghiệp vào năm 2030 (Nghị quyết 68). Điều này giúp tăng tính minh bạch và chuyên nghiệp hóa khu vực kinh tế tư nhân.

2. Tăng cường quản lý thuế:

   • Hóa đơn điện tử kết nối trực tiếp với cơ quan thuế giúp giảm thiểu tình trạng trốn thuế, gian lận hóa đơn, và tăng nguồn thu ngân sách (dự kiến giảm thất thu từ các hành vi không xuất hóa đơn hoặc ghi giá thấp hơn thực tế).

3. Hỗ trợ HKD nhỏ lẻ:

   • Miễn thuế cho HKD doanh thu dưới 200 triệu đồng/năm giúp giảm chi phí cho các hộ kinh doanh nhỏ, đặc biệt là các hộ buôn bán lẻ, hàng rong, hoặc kinh doanh thời vụ, từ đó hỗ trợ sinh kế và giảm nghèo.

4. Ứng dụng công nghệ:

   • Việc bắt buộc sử dụng hóa đơn điện tử thúc đẩy chuyển đổi số trong khu vực HKD, giúp các hộ làm quen với công nghệ quản lý bán hàng và kế toán, nâng cao năng lực cạnh tranh.

Tác động tiêu cực

1. Tăng chi phí tuân thủ:

   • HKD doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm phải chuyển sang phương pháp kê khai và sử dụng hóa đơn điện tử, dẫn đến chi phí đầu tư ban đầu (mua máy tính tiền, phần mềm kế toán) và chi phí vận hành (nhân sự kế toán, đào tạo). Điều này có thể gây khó khăn cho các hộ nhỏ lẻ vốn đã quen với thuế khoán đơn giản.

2. Gánh nặng thủ tục hành chính:

   • Việc kê khai thuế định kỳ và sử dụng hóa đơn điện tử đòi hỏi kiến thức kế toán và kỹ năng công nghệ, gây áp lực cho các HKD thiếu nguồn lực hoặc ở vùng sâu, vùng xa, nơi hạ tầng công nghệ còn hạn chế.

3. Rủi ro xử phạt:

   • Quy định phạt nặng (đặc biệt với việc không sử dụng hóa đơn điện tử từ 1/6/2025) có thể khiến nhiều HKD lo ngại, đặc biệt khi hệ thống thuế điện tử còn gặp lỗi hoặc thiếu hướng dẫn cụ thể từ cơ quan thuế.

Phản ứng từ các hộ kinh doanh nhỏ lẻ

• Lo ngại về chi phí và thủ tục:

  • Nhiều HKD, đặc biệt là các hộ bán hàng nhỏ lẻ (như quán ăn, cửa hàng tạp hóa), lo lắng về chi phí mua máy tính tiền và phần mềm hóa đơn điện tử. Việc chuyển sang kê khai thuế và sử dụng phần mềm quản lý bán hàng là "lằng nhằng" và tốn kém, khiến bà ngần ngại mở rộng kinh doanh.

  • Các hộ quen với thuế khoán cảm thấy áp lực khi phải học cách kê khai thuế và đối mặt với nguy cơ bị phạt nếu không tuân thủ đúng quy định.

• Tâm lý e ngại chuyển đổi:

  • Một số HKD lo sợ việc chuyển đổi sang phương pháp kê khai hoặc thành doanh nghiệp sẽ làm tăng chi phí vận hành và giảm lợi nhuận, đặc biệt trong bối cảnh kinh doanh khó khăn. Mức phạt liên quan đến hóa đơn điện tử quá nặng có thể ảnh hưởng đến sinh kế của các hộ nhỏ.

• Tích cực từ các hộ lớn:

  • Các HKD có quy mô lớn hơn (doanh thu trên 1 tỷ đồng/năm) nhìn nhận chính sách này như cơ hội để chuyên nghiệp hóa hoạt động, đặc biệt khi cần xuất hóa đơn cho đối tác lớn hoặc tham gia chuỗi cung ứng chính thức.

Phân tích điểm tích cực và tiêu cực của chính sách thuế mới

Điểm tích cực

• Minh bạch hóa nền kinh tế:

  • Yêu cầu sử dụng hóa đơn điện tử và bỏ thuế khoán cho HKD lớn giúp cơ quan thuế quản lý doanh thu chính xác hơn, giảm thất thoát ngân sách và tạo môi trường kinh doanh công bằng.

• Khuyến khích chuyển đổi số:

  • Việc áp dụng công nghệ (hóa đơn điện tử, phần mềm kế toán) giúp HKD nâng cao hiệu quả quản lý, từ đó tăng khả năng cạnh tranh và hội nhập vào chuỗi giá trị thị trường.

• Hỗ trợ hộ nhỏ:

  • Miễn thuế cho HKD doanh thu dưới 200 triệu đồng/năm giúp giảm gánh nặng tài chính, tạo điều kiện cho các hộ nhỏ lẻ duy trì hoạt động và đóng góp vào an sinh xã hội.

Điểm tiêu cực

• Áp lực tài chính và kỹ thuật:

  • Chi phí đầu tư ban đầu cho hệ thống hóa đơn điện tử và đào tạo nhân sự có thể là gánh nặng, đặc biệt với các HKD ở vùng nông thôn hoặc có trình độ công nghệ thấp.

• Thiếu hỗ trợ chuyển tiếp:

  • Việc chuyển đổi đột ngột từ thuế khoán sang kê khai từ 1/6/2025, cùng với yêu cầu sử dụng hóa đơn điện tử, có thể gây khó khăn nếu không có thời gian chuyển tiếp hoặc hỗ trợ công cụ miễn phí đầy đủ. Nhiều HKD phàn nàn về việc hệ thống thuế điện tử thường xuyên báo lỗi hoặc thiếu hướng dẫn rõ ràng từ cơ quan thuế.

• Rủi ro bất bình đẳng:

  • Các HKD nhỏ lẻ ở vùng sâu, vùng xa có thể gặp bất lợi hơn so với các hộ ở thành thị do hạn chế về hạ tầng công nghệ và kiến thức kế toán, dẫn đến nguy cơ bị phạt hoặc khó tuân thủ.

Từ thông tin thị trường có thể có những giải pháp

1. Thời gian chuyển tiếp: Cung cấp giai đoạn chuyển tiếp 6-12 tháng để HKD làm quen với phương pháp kê khai và hóa đơn điện tử, kèm theo hỗ trợ miễn phí về phần mềm và đào tạo.

2. Hỗ trợ công nghệ: Nhà nước nên cung cấp phần mềm hóa đơn điện tử miễn phí hoặc chi phí thấp, đồng thời tăng cường đào tạo kỹ năng số cho HKD, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa.

3. Đơn giản hóa thủ tục: Giảm bớt yêu cầu hành chính phức tạp, như báo cáo tài chính, cho các HKD nhỏ để khuyến khích tuân thủ mà không gây áp lực.

4. Tăng cường tuyên truyền: Đẩy mạnh công tác hướng dẫn và hỗ trợ từ cơ quan thuế địa phương, đảm bảo HKD hiểu rõ quy định mới và cách thực hiện.